Hemdsmouwen

       Behalve als het erg koud was, gaf ik les in hemdsmouwen. De eerste jaren hoorde daar zelfs een ritueel bij. De leerlingen bleven naast de bank staan, uit respect voor de leraar. Dan zei ik dat ze mochten gaan zitten. En dan pas deed ik mijn jasje uit en werden mijn hemdsmouwen zichtbaar – mijn hele overhemd eigenlijk, maar ik geloof dat men ook dan van hemdsmouwen spreekt.
     Helemaal fatsoenlijk is het niet, die hemdsmouwen, zelfs als je hemd hagelwit is en je er een deftige das bij draagt (zie ook hier), maar vandaag luistert het niet zo nauw meer, zelfs niet als er vrouwen in de buurt zijn. Dat is ooit anders geweest. In Huis Clos van Sartre zegt Garcin dat hij houdt van redactielokalen waar alle mannen er in hemdsmouwen bij lopen. Dat is niet naar de zin van Estelle. ‘Eh bien, nous n’avons pas les mêmes gouts,’ antwoordt ze vinnig. Met Estelle in het achterhoofd heb ik wel eens aan een vrouw de toestemming gevraagd vooraleer mijn jasje uit te doen.
     Eén voordeel van fatsoensnormen is dat je ze niet helemaal ernstig moet nemen. Een collega van mij heeft les gehad van een professor – hij gaf Duits – die een college altijd opende met het zinnetje: ‘Gestatten sie dass ich meine Joppe ausziehe?’ Op die vraag, verwachtte hij, geloof ik, niet echt een antwoord. George in Who’s Afraid of Virginia Woolf trekt een gebreid vest aan (zie ook hier) als Nick en Honey binnenkomen. Toch begint hij meteen zijn uiterste best te doen om zijn gasten op hun ongemak te stellen.
     Fatsoensnormen kunnen ook gebruikt worden om machtsverhoudingen te verduidelijken. In Lijmen (zie ook hier) wachten Boorman en Laarmans op Van Ganzen, de beddenfabrikant. Eerst heeft die enkele ondergeschikten gestuurd, en dan verschijnt ‘een ventje in zijn hemdsmouwen en zijn handen in zijn broekzakken.’ Boorman begrijpt onmiddellijk dat dit de baas in eigen persoon is. ‘Alleen mijnheer mag hier zijn jas en zelfs zijn broek uittrekken.’
     Dezelfde hiërarchische verhoudingen zag ik onlangs geïllustreerd in The Marvelous Mrs. Maisel. Dat is een magnifieke reeks van Amazon Prime die zich afspeelt in de laten jaren vijftig, in een geïdealiseerd New-York. Iedereen spreekt alsof hij meespeelt in een Broadway-stuk van Neil Simon. Er komen bekende en minder bekende liedjes van vroeger in voor. De vrouwen, behalve eentje, dragen prachtige kleren. Het is het soort kleren dat je ook zag in The Queen’s Gambit, het soort kleren dat in de kast van mijn moeder hing toen ik een kind was. Dragen deed ze die niet meer, want de jaren zestig waren begonnen en mijn moeder volgde de mode op de voet.  
     Welnu, in die magnifieke reeks is er op zeker ogenblik een bestuursvergadering van een klein bedrijfje aan de gang. Het is meteen duidelijk – zoals je ziet op de foto hierboven – wie de baas is. Hij alleen mag zijn jas, en zelfs zijn broek, uittrekken.