Wie is de echte Anne Boleyn?

 

     Channel 5 bereidt een nieuwe reeks voor over Anne Boleyn, waarin het personage zal worden gespeeld door de zwarte actrice Jodie Turner-Smith. Je denkt nu misschien: dat is dwaas. Dat kan, maar ik zou toch eerst even om mij heen kijken voor ik zo iets zeg. In The Guardian (hier) las ik een column met het venijnige zinnetje: ‘Predictably, racists are losing their head over it.’ De ‘pun’ neem ik aan is ‘intented’, en de inhoud is waarschijnlijk correct. Het zou inderdaad heel raar zijn als blanke racisten géén aanstoot namen aan een zwarte Anne Boleyn. Maar zoals het er staat, lijkt het wel of iedereen die daar aanstoot aan neemt zonder meer een racist is.
     Zelf ben ik nogal ruim in die dingen. Als een klein theatergezelschap een mooi repertoirestuk wil brengen, dan moeten ze roeien met de riemen die ze hebben. Dan kan Romeo best door een Pakistaan van middelbare leeftijd worden gespeeld, en Blanche, Nora, Martha of Medea door een pas aan Herman Teirlinck afgestudeerd actricetje. Een vriend van mij regisseerde schooltoneel en het waren heel vaak meisjes die in die stukken de mannelijke rollen speelden. Ik heb mij daar nooit aan gestoord: het gaf soms een pikante charme aan een rol. Als dat toneel verfilmd wordt, moet je wat beter uitkijken, maar ik had geen grote bezwaren toen Richard II door een vrouw werd gespeeld, Don Pedro door een zwarte, net zo min als als toen Hamlet verplaatst werd naar de 19de eeuw, en As You Like It naar feodaal Korea. Het is allemaal wat alternatief, maar dat hoort vandaag de dag bij toneel.
     Anders is het bij historische films. Daar moet het een beetje redelijk blijven, vind ik. Het is een pluspunt als Daniel Day Lewis echt op Lincoln gelijkt. Die laatste heeft dan wel de zwarte slaven bevrijd, ik zou hem toch niet door een zwarte laten spelen. Dat heb ik ook met Anne Boleyn: ze moet blank zijn, zwart haar hebben, af en toe een renaisscancekapje opzetten, en ze moet wat op Geneviève Bujold lijken*, anders voel ik mij bekocht.
     De Guardian-columniste is nog niet uitgepraat. Om haar standpunt meer gewicht te geven, haalt ze er Jezus Christus bij. Dat is altijd een sterk argument. ‘Many of the same people who think a black woman shouldn’t play a white historical figure have zero issues with Jesus being routinely portrayed as a white guy.’ Daar zit iets in. Het westerse Jezus-beeld is tot stand gekomen in een naïeve tijd met weinig historische kennis van antieke etnografie, klederdracht, haartooi en gewoontes. In de renaissance kreeg het zijn stereotype vorm in het Laatste Avondmaal van Da Vinci. Het beeld bleef doorschemeren in de 19de-eeuwse kitscherige Christus-van-het-Heilig-Hart, die ook mee model stond bij de verfilmingen van Griffith, Zeffirelli, Gibson en anderen. Maar de speeltijd is voorbij, zoals men zegt. ’t Is een werkpuntje voor een volgende verfilming: laat Jezus wat meer lijken op Sadam Hoessein zoals die eruit zag toen hij uit zijn schuilplaats werd gehaald.
     Wat onze columniste ondertussen niet vermeldt, is de gewoonte die Hollywood vroeger had om Indianen en Chinezen door bijgekleurde blanken te laten spelen. Zelfs Orson Welles liet zich bijkleuren om Othello te spelen. Hij zal gedacht hebben dat geen enkele andere acteur, blank of zwart, dat zo goed kon als hijzelf. En in Lawrence of Arabia werd de handlanger van Lawrence gespeeld door Antonio Rudolfo Quinn, wiens naam laat vermoeden dat hij geen Arabier was, en ook geen Griek. Men deed dat niet uit kwade wil, men dacht er niet bij na.
     Maar dat was vroeger. Iemand die vandaag een Apache-opperhoofd laat spelen door een Fransman, Othello door een blanke Amerikaan, en Auda Abu Tayi door een half Ier half Mexicaan, die doet dat met opzet. Het is een provocatie. De Apaches, de Moren en de Arabieren zouden dat niet meer nemen. De meest beschaafden onder hen zouden zeggen: waar is dat voor nodig? En dat is precies wat ik denk van die zwarte Anne Boleyn. Waar is dat voor nodig?** Die vrouw heeft het al zo zwaar gehad. En nu moet ze ook nog eens als statement dienen om een of andere politiek correcte boodschap uit te dragen.
     De Guardian-columniste is overigens niet eens geestdriftig over de zwarte Anne Boleyn. ’t Is goed bedoeld, zeker, maar het kan beter. Een zwarte Anne Boleyn is, om klare taal te spreken, als project ‘not particularly progressive’, vindt ze. De columniste zou liever films zien maken over Arwa, koningin van Yemen van 1067 tot 1138 en Ranavalona I, koningin van Madagascar tussen 1828 en 1861. Ze voegt eraan toe dat die sterke vrouwen veel mensen hebben vermoord, wat bewijst dat ze hun mannetje konden staan, en wat op een of andere manier moet bijdragen tot de bijzonder progressieve boodschap.
     Als die films over Arwa en Ranavalona goede kritieken krijgen op Rotten Tomatoes, wil ik die best ooit eens zien. De progressieve boodschap echter kan mij daarbij gestolen worden. Ik deel de mening van Louis B. Mayer die ooit moet hebben gezegd: ‘If you have a message, send it by Western Union.’ Daar had Mayer groot gelijk in, al worden er nu nog weinig telegrammen verzonden en al was hij verder een schurk en een hypocriet. Althans volgens de film Mank. Waarin Herman Mankiewicz gespeeld wordt door Gary Oldman, een blanke, en Marion Davies door Amanda Seyfried, ook een blanke. Zelfs Joseph Mankiewizs, Randolf Hearst,  Irving Thalberg, Ben Hecht, Charles MacArthur, Orson Welles en Louis B. Mayer worden door blanken gespeeld.  Tja, zo win je tegenwoordig geen Oscars meer***.

 

* Voor Henry VIII aanvaard ik een gelijkenis met Richard Burton, Robert Shaw of Charles Laughton. Zie hier.
** Ik geloof dat ik weet waar dat voor nodig is. Een ideologie zoals politieke correctheid moet op een fanatieke kern kunnen terugvallen, en daarvoor moet de ideologie een aantal absurditeiten omvatten. Anders kan iedereen politiek correct zijn en is er geen verdienste aan. Het oude credo quia absurdum.
*** De richtlijnen voor het minimum percentage acteurs uit minderheidsgroepen in een Oscar-film vind je hier.