Betogingsverbod voor relschoppers

      Er wordt momenteel een wetsontwerp bediscussieerd dat betrekking heeft op betogingen, een bezigheid waar ik een deel van mijn jeugd aan heb verdaan. Rechters zouden krachtens de nieuwe wet enkele jaren demonstratieverbod kunnen opleggen aan relschoppers die zich misdragen hebben, door bijvoorbeeld stenen te gooien naar de politie of door winkelramen stuk te slaan. ACV-juriste Hannah Ghulam Farag schrijft in De Standaard: ‘Waarom is deze wet eigenlijk nodig? Relschoppers kunnen nu al strafrechtelijk vervolgd worden.’ Het antwoord op die vraag is nochtans eenvoudig: om ervoor te zorgen dat die paar honderd relschoppers relschoppers – altijd dezelfden – op een volgende betoging geen rel kunnen schoppen en dat de vreedzame betogers kunnen doen waarvoor ze gekomen zijn.
    Het is moeilijk om die ACV-mevrouw, zelfs als ze juriste is, helemaal ernstig te nemen als ze vragen stelt als deze:  ‘Waarom alleen het straatprotest willen aanpakken en niet het structurele geweld zoals fiscale fraude of belastingontwijking?’* Maar dat betekent niet dat de kwestie zelf geen ernstige overweging verdient. Ze hield mij al bezig in mijn rebelse jaren. Ik herinner mij dat in 1970 een pater kwam preken op onze school. Vanuit de zaal probeerden wij het thema ‘Jong zijn en geloven’ om te buigen tot het thema ‘Solidariteit met de mijnstaking.’ De pater was van ACV-strekking en had alle begrip voor de motieven van de stakers. Waar hij echter boos om werd was dat studenten de mijnwerkers kwamen opstoken tot gewelddaden. ‘Ze hebben zelfs een frietkraam met de grond gelijk gemaakt,’ herhaalde hij voortdurend. Mijn rebelse vrienden en ikzelf reageerden daar sarcastisch op, maar aan mezelf moest ik toegeven dat ik het niet netjes vond van die stakers of van die studenten.
      Ik heb indertijd de Engelse mijnstaking van 1984-1985 op de televisie gevolgd. Ik leefde helemaal mee met de mijnwerkers, juichte bij successen en huilde bij nederlagen, maar dat ruwe geweld tegen werkwilligen, daar had ik het moeilijk mee. Ik herinner mij een werkwillige – zelf ook een ruwe klant – die het helemaal alleen opnam tegen een grote groep stakers. Ik vond dat eigenlijk best moedig. Dat geweld tegen de politie begreep ik, maar dat geweld tussen arbeiders, of van mijnwerkers tegen frietkraameigenaars, dat was toch nog iets anders.
     Nu, aangaande het hierboven aangehaalde wetsontwerp zelf heb ik zelf drie vragen: (1) Wat betekent ‘zich misdragen’ bij een betoging?  (2) Zijn de context van betogingen een verzachtende omstandigheid voor gewelddaden en wetsovertredingen? (3) Roept het wetsontwerp een nieuwe dan wel een bijkomende straf in het leven?
     Wat betekent ‘zich misdragen’ op een betoging? Betogen ondanks betogingsverbod? Vlugschriften achterlaten op de openbare weg? Het blokkeren van een autoweg? Het zonder toestemming betreden van een fabrieksterrein waar vervuiling zou plaatsvinden? Het zich vastketenen aan de hekkens rond een militaire basis? Het beledigen van politie-agenten? Weerspannigheid bij arrestatie? Terugslaan als je geslagen wordt? Of wordt alleen bedoeld: stenen gooien, winkelramen stukslaan, frietkramen met de grond gelijk maken, en auto’s in brandsteken?
      Voor die laatste vergrijpen zou ik streng zijn, maar in de andere gevallen moet wat soepelheid op het terrein mogelijk zijn. Niet alles moet met wapenstok en waterkanon worden opgelost, en niet alles moet voor de rechtbank komen. Autoriteiten moeten ook niet te snel betogingen verbieden**, en als ze het toch doen, moeten ze voorzichtig met de handhaving van het verbod omspringen. Ik zou er geweldig het land aan hebben mocht ik ooit onze ACV-juriste gelijk moeten geven met haar waarschuwing tegen het ‘hellend vlak richting repressieve politiestaat.’ 
    Dan de tweede vraag: kan sociale actie een verzachtende omstandigheid zijn voor wetsovertredingen en gewelddaden? Mijn korte antwoord is: neen. Mijn lange antwoord is: neen, maar. Het is een beetje zoals in de Franse rechtspraak een onderscheid werd gemaakt tussen een crime passionel en een crime crapuleux. In de beoordeling van wangedrag dat begaan wordt in het kader van een sociale actie kan je in beperkte mate rekening houden met mogelijke idealen, terechte verzuchtingen en begrijpelijke frustraties***, met groepsdynamiek en escalatie, en ook met diegenen die zich daarachter verschuilen om eens flink te keer te gaan. De context heeft een zeker belang****. Als ik door een rustige politieman op straat wordt tegengehouden en ik begin te roepen en te schoppen, is dat een ander soort ‘weerspannigheid’ dan soortgelijk gedrag tegenover een opgefokte collega op een betoging.
     Ten slotte de derde vraag: roept het wetsontwerp een nieuwe straf in het leven, meer bepaald voor lichte feiten die vandaag amper strafbaar zijn. Of is het een bijkomende maatregel bovenop het soort straf dat nu al kan worden uitgesproken voor zwaardere feiten? Ik ben in elk geval voorstander van het tweede. Als men iemand kan veroordelen voor het gooien van stenen of voor het stukslaan van winkelramen, dan moet men die lui een gepaste straf opleggen, én daarbovenop een betogingsverbod. Vakbondsmensen en sociale activisten moeten daar blij mee zijn, want vaak wordt de berichtgeving over hun manifestaties bedorven doordat alle aandacht gaat naar de relschoppers.
     Maar ander storend activistisch gedrag zou ik niet bestraffen met jarenlang betogingsverbod. Ik heb weinig sympathie voor mensen die – voor het klimaat of voor iets anders – leuzen kalken op een brug of op een rolluik, die autowegen blokkeren, die zich vastketenen aan hekkens, of die verf gooien naar schilderijen achter glas. Ik stel met plezier vast dat die lui administratief worden gearresteerd. Maar als men het achteraf niet de moeite vindt om hen een boete, een werkstraf of een gevangenisstraf op te leggen, dan moet men hen ook geen betogingsverbod opleggen. Want straks kunnen ze niets meer doen voor het klimaat. ’t Zou zonde zijn.

 

* Waarom alleen ___ willen aanpakken en niet het structurele geweld zoals fiscale fraude of belastingontwijking? Daar kun je om het even wat invullen: seksueel geweld, dierenmishandeling, verkeersagressie enzovoort.

** Bij betogingsverbod is het gevaar van willekeur nooit afwezig. Welk bestuur zou niet graag betogingen tegen zijn beleid verbieden? En valse voorwendsels zijn gemakkelijk gevonden. 

*** Denk bijvoorbeeld aan Germinal van Zola. De Franse mijnwerkers gebruiken geweld om Belgische werkwilligen tegen te houden, ze brengen in hun vernielzucht grote schade aan, ze provoceren de politie en het leger. Toch kun je dat boek niet lezen zonder met de mijnwerkers te sympathiseren: die mensen werken zo hard, ze verdienen zo weinig, en ze worden voortdurend beboet omdat zij, in hun haast om een grote productie te halen, de veiligheid in gevaar brengen. En dan wordt ook nog eens aan hun loon geknabbeld. Maar het is niet goed om in zulke kwesties veel vergelijkingen te maken. Ik zou de mijnwerkers van Zola bijvoorbeeld niet vergelijken met de Weense arbeiders die in 1927 het Justitiepaleis in brand staken naar aanleiding van een gerechtelijke uitspraak. Of met het tuig dat op elke betoging aanwezig is, de confrontatie opzoekt en … mondmaskers draagt!

**** Zelfs de meest repressieve regimes begrijpen dat. Na de commune van Parijs van 1871 werden meer dan 10.000 opstandelingen doodgeschoten, en nog eens 10.000 gestraft met lange gevangenisstraffen en dwangarbeid. En zelfs hier begon al bijna onmiddellijk het debat over de amnestie, die echter pas 9 jaar later zou worden doorgevoerd, een amnestie die men voor ‘crimes crapuleux’ niet vaak toepaste.