Bonny en Netanjahu

      Ik heb gisteren een kort stukje geplaatst over de column van bisschop Bonny over de Gaza-oorlog. Ik heb ondertussen ook de kritische stukken gelezen van Mia Doornaert en van Dennis Baert van het Instituut voor Joodse studies. Ook ontving ik een reactie van een anonieme lezer. Doornaart behandelt vooral de politiek, Baert behandelt de politiek én de theologie, en de anonieme lezer behandelt vooral de theologie.
     Laat ik met dat laatste beginnen. Ik had geprobeerd een rare zin van Bonny te begrijpen. ‘Naar christelijk oordeel zijn er in het Oude Testament geen godswoorden te vinden die, na de dood en de opstanding van Jezus nog een …  militaire uitbreiding van het ‘Bijbelse land’ kunnen legitimeren.’ Hoe kan dat nu, vroeg ik mij af. Dat Oude Testament is toch geschreven vóór de dood en opstanding van Jezus. De anonieme lezer legt het uit: ‘Bonny verwijst gewoon naar het idee dat het Oude Testament ‘vervuld’ wordt in het Nieuwe, zodat haar betekenis ook radicaal verandert na de incarnatie. De tekst blijft universeel geldig, maar had sub lege een andere betekenis dan sub gratia.’
     Dat is mooi gezegd. Ik had ervan gemaakt: ‘In het Oude Testament staat allerlei rommel waar we vandaag geen rekening mee moeten houden. Alleen de ‘godswoorden’ tellen mee, en wat die ‘godswoorden’ zijn, dat bepalen de christenen.’ Dat is misschien wel wat oneerbiedig verwoord, maar het komt geloof ik op hetzelfde neer. Nu, ik zal wel een nuance gemist hebben.
     Dan het politieke deel van Bonny’s column. Ik lees daarin ongeveer dezelfde zaken die ook Baert en Doornaert hebben opgemerkt. Ik voeg er nog enkele aan toe voor de volledigheid. Bonny

1. maakt een onrechtstreekse vergelijking tussen de nazistische genocide en de acties van het Israëlische leger
2. omschrijft de slachtpartij van 7 oktober wat braafjes als ‘de gewelddaden van Hamas’
3. bekritiseert de grote  mogendheden die Israël steunen onder het voorwendsel dat het een westerse democratie is
4.  is voorstander van een tweestatenoplossing 
5. verklaart de Hamas-slachtpartij als een ‘voorspelbare reactie’ omdat die oplossing werd geboycot
6. laat verstaan dat Israël hoe dan ook zinnens was om Gaza aan te vallen maar wachtte op het ‘ideale alibi’
7. vindt dat zowel Israël als de Palestijnen zich mogen verdedigen
8. vat het objectief van de Israëlische actie als volgt samen: ‘De kinderen moeten dood. De jongeren moeten weg.’
9. voorspelt dat ‘na Gaza de westelijke Jordaanoever zal volgen’
10. roept op tot respect voor mensenrechten en internationaal recht.

     ’t Zijn best veel stellingen voor drie korte alinea’s ... en voor een bisschop. Iedereen moet zelf maar uitmaken wat hij juist of onjuist, plausibel of vergezocht, kies of onkies vindt. Zelf wil ik er bij punt 5 op wijzen dat de boycot van de tweestatenoplossing niet alleen van de kant van Israël kwam. Bonny is daarover niet duidelijk. Laat ik het daarom zijn in zijn plaats.
     Ik heb er overigens geen probleem mee dat Bonny die standpunten inneemt of verdedigt. Mijn bezwaar is een ander. Mijn bezwaar is dat hij na die politieke standpunten de theologische verschillen tussen Jodendom en christendom erbij haalt. Als Bonny dan eerst schrijft dat Joden en christenen van elkaar verschillen over ‘de kern van de zaak’ en daarna dat naar christelijk oordeel het Oude Testament niets bevat dat een militaire uitbreiding van het ‘Bijbelse land’ kan legitimeren, dan krijg je zowaar de indruk dat de Joodse godsdienst in zijn geheel dat wel doet*.
      Gelukkig is Bonny niet erg consequent. Wat verder schrijft hij: ‘Het is ergerlijk hoe sommige politieke en militaire leiders in Israël Bijbelse thema’s misbruiken om hun moorddadige optreden te legitimeren.’ Dat is een veel gezondere kritiek. Heeft Netanjahu zelf niet tot twee maal toe verwezen naar de Bijbel en naar de strijd van het oude Israël tegen de Amelekieten? Laat ikzelf dan tenminste consequent zijn: als Bonny de politiek van de theologie moet onderscheiden, dan moet Netanjahu dat ook doen**.
     Ja, die Amelekieten, het is me wat. Als je leest wat er in Exodus 17:8-18, Deuteronomium 25:17,18 en 1 Samuel 15:3 staat, is dat een heel bloeddorstige geschiedenis geweest. De Amelekieten zouden een laffe terreuraanslag gepleegd hebben op de Joden die van Egypte naar Israël trokken, en daarop werden ze door de Joden en hun wraakzuchtige God tot erfvijanden uitgeroepen. God beval koning Saül ze allemaal uit te moorden ‘van den man tot de vrouw toe, van de kinderen tot de zuigelingen, van de ossen tot de schapen, van de kemelen tot de ezels toe.’ Saül deed dat, maar niet fanatiek genoeg. Sommige van de dieren spaarde hij om offers te brengen. Daarop werd God heel boos op hem.
     Hoe moeten we de verwijzingen van Netanjahu interpreteren? Een kwaadwillige lezing ziet er een oproep in om de 2,2 miljoen Gazanen tot de laatste man, vrouw, kind, zuigeling, kemel en ezel uit te roeien. Een welwillende lezing ziet de oproep als een cultureel lichtbaken in een crisistijd, een beetje zoals de Belgische Communistische Partij tijdens de nazibezetting voortdurend verwees naar Tijl Uylenspieghel en ‘de asse van Claes klopt op mijn borst.’ In die interpretatie moet je de Amelekieten vergelijken Hamas vanwege hun veraderlijke aanval, en moet je de Palestijnse burgerbevolking vergelijken met de Kenieten, die opgeroepen werden om de oorlogszone te ontvluchten (1 Samuel 15:6).
    Maar misschien is geen van de twee verklaringen juist, en is Netanjahu bewust dubbelzinnig om zowel seculiere Joden als religieuze extremisten te vriend te houden. Dat is een gevaarlijke keuze. Volgens Professor Mordechai Inbari, professor Godsdienstwetenchappen aan de Universiteit van North Carolina, Pembroke, speelt Netanjahu met woorden***. Hij kan altijd zeggen dat hij het goed bedoelde, maar tegelijk kunnen soldaten aan het front, met een extremistisch religieuze achtergrond, zijn woorden als een vrijbrief zien om Palestijnse burgers als uit te roeien Amelekieten te behandelen. 
     Bonny heeft dus gelijk als hij Netanjahu verwijt godsdienst met politiek te mengen waardoor hij het ‘imago beschadigt van alle godsdiensten wereldwijd.’ Alleen brengt hij door zijn eigen mengelmoes van politiek en theologie ook wel enige schade toe aan zijn eigen godsdienst. Zowel Doornaert en Baert wijzen op gelijkenissen tussen Bonny’s woorden en het traditionele antisemitisme. Zelf geloof ik niet dat een zalvende man als Bonny daar ten prooi aan zal vallen. Waar ik wel bang van ben, is dat het hedendaagse antizionisme kan evolueren tot een nieuw antisemitisme – als het erg emotioneel wordt, als het de proporties uit het oog verliest****, en als het de joodse godsdienst erbij betrekt. ’t Zijn drie fouten die Bonny in zijn column heeft gemaakt. 

 

* Hetzelfde geldt voor wat de anonieme lezer schrijft als besluit van zijn theologische uitleg: ‘Het kan voor de heilsgeschiedenis heel belangrijk zijn geweest dat Israël de Amalekieten te vuur en te zwaard verdelgde, vrouwen en kinderen inbegrepen, als katholiek [mijn cursivering] ben je niet verplicht om het met Netanyahu eens te zijn dat dat vandaag nog eens dunnetjes moet overgedaan.’ Het klinkt een beetje alsof je dat als Joodse gelovige wel verplicht bent. Ik ken niets van Joodse theologie, maar het zou mij sterk verwonderen dat dat daarbinnen de enige strekking is.
** Die beperkte vergelijking betekent niet dat ik Netanjahu en Bonny dezelfde intenties toeschrijf. 

*** Zie het interview met professor Inbari hier.
**** Als vuistregel vind ik dat iedereen die de Israëlische bombardementen met de nazi gaskamers vergelijkt zich aan antisemitisme bezondigt.