De Nederlandse verkiezingen in enkele kortjes

Hoe had de Nederlandse kiezer dan wel moeten stemmen?
     De Nederlandse kiezer heeft niet helemaal juist gestemd – dat vind ik ervan. De PVV van Wilders heeft naar mijn smaak een paar zetels te veel behaald, en de VVD van Dilan Yesilgoz een paar zetels te weinig. Het samenwerkingsverband GroenLinks-PVDA mocht van mij gerust klein links oppeuzelen, wat het gedaan heeft, maar 25 zetels vindt ik te veel voor een partij met kopmannen als Frans Timmerman en Jesse Klaver. Als men nu eens enkele zetels minder aan GL-PVDA had toegekend, en enkele zetels meer aan NSC van Omtzigt, was dat niet beter geweest?  Maar men vraagt nooit naar mijn mening, men doet maar.
     Ondertussen ben ik al lang blij dat de partijen die immigratiebeperking* ernstig nemen een mooie meerderheid vormen.

VVD in de regering
     Ik lees in de krant, maar ik had het ook zelf kunnen uitrekenen, dat de meest voor de hand liggende coalitie er een is van PVV-VVD-NSC-BBB. Maar Yesilgoz van VVD heeft verklaard dat haar partij niet mee wil doen. Ze vindt waarschijnlijk dat VVD zich ‘kapotgeregeerd’ heeft. Dat de partij nood heeft aan een ‘oppositiekuur’. Dat de partij haar ‘maagdelijkheid’ moet herwinnen. Nou ja, de lezer kent mijn mening over maagden in de politiek. De VVD, met haar bestuurservaring, moet meedoen. Wat is dat nu voor flauwekul?

De politicologen
     Op de NOS hoorde ik de ene politicoloog beweren dat de afstraffing van VVD onverwacht was, maar een andere politicoloog had al meteen een achterafverklaring voor die onverwachte afstraffing. ’t Kwam onder andere omdat lijsttrekster Yesilgoz van immigratie ‘een thema had gemaakt’. Zou die politicoloog ook precies kunnen becijferen hoeveel zetels VVD had kunnen behalen als ze over migratie had gezwegen?

Nuttige stem of verboden vrucht
      Dezelfde politicoloog had nog een andere verklaring voor de afstraffing van VVD. Doordat Dilan Yesilgoz een regeringsdeelname van de PVV weliswaar had uitgesloten, maar ook weer niet helemaal had uitgesloten, was de indruk ontstaan dat een stem voor Wilders mogelijk een nuttige stem kon zijn. Men kon zich plots een regering mét Wilders voorstellen. Mensen konden dus stemmen voor een partij waar ze eigenlijk altijd al voor hadden willen stemmen, maar dat tot nu toe niet gedaan hadden omdat ze liever een ‘nuttige stem’ uitbrachten op een partij die wel kans maakte op regeringsdeelname.
     Dat is niet eens zo’n slechte verklaring. Maar nu hoorde ik onlangs Melissa Depraetere, de nieuwe voorzitster van Vooruit, waarschuwen voor de mogelijkheid dat, bij gebrek aan een socialistische verkiezingsoverwinning, Vlaams Belang wel eens deel zou kunnen uitmaken van een volgende regering. Ik begrijp dat dat als een afschrikwekkend rampscenario wordt voorgesteld, maar voor mensen die overwegen om op die partij te stemmen, werkt dat ongetwijfeld omgekeerd. ‘Zelfs de socialisten zeggen dat Vlaams Belang misschien in de regering komt.’ Heeft Melissa in Vlaanderen nu dezelfde strategische fout gemaakt als Dilan in Nederland?
      En dan spreek ik nog niet over het tegenovergestelde effect. Door op voorhand een cordon sanitaire rond een partij op te trekken, maak je van die partij een verboden vrucht. Voor sommige kiezers wordt het juist aantrekkelijker om er dan voor te stemmen. De partij krijgt een anti-systeemstempel mee, wat vandaag goed in de markt ligt. Ik weet niet of politicologen in zo’n geval in staat zijn om te meten wat zwaarder weegt: het nuttige-stem-effect of het verboden-vrucht-effect.

Hoe manipuleerbaar is ‘het volk’?
     De politicoloog van hierboven verklaart dus een groot deel van de verkiezingsoverwinning van de PVV doordat de VVD de kiezers onhandig heeft gemanipuleerd. Pieter Bauwens van Doorbraak schrijft dat dat minstens een onvolledige verklaring is. Het is natuurlijk waar dat de stem die mensen uitbrengen, bepaald is door meningen die men hoort en leest, en dus manipuleerbaar is.
      Maar mensen trekken ook conclusies uit feiten. Migratie bijvoorbeeld is een feit. Hoe je daar tegenaan kijkt, wordt misschien mee bepaald door meningen van anderen, maar zeker ook door de mate waarin het feit je leven beïnvloedt – bijvoorbeeld door de buurt waarin je woont**. En dan maak je ook nog eens voor jezelf voorspellingen over hoe dat feit je leven in de toekomst kan beïnvloeden. Misschien zijn je voorspellingen wel juist. Het is niet omdat politicologen van het voorspellen van toekomst en verleden hun beroep maken, dat ze daar zoveel beter in zijn dan anderen.

Troost voor de linkse intellectueel
     Hoe moet de linkse intellectueel zich troosten als het volk rechtser heeft gestemd dan hij had gewild. Hij kan zich, zoals PvdA-Europarlemenstlid Paul Tang, ‘schamen’***. Maar dat hoeft helemaal niet, Paul. Je hebt toch zelf niet voor Wilders gestemd? Jouw geweten is toch zuiver?
     Leuker lijkt mij de reactie van de linksen die zich bij zulke gelegenheden voornemen om naar het volk ‘te luisteren’. Ze bevinden zich weliswaar op een hoger intellectueel en moreel niveau, maar ze nemen zich voor om af te dalen en ‘de dialoog aan te gaan’. Dat doet mij denken aan het geheimzinnige maoïstisch concept van de ‘massalijn’. De communistische voorhoede moet afdalen naar de ‘massa’, te weten komen ‘wat er leeft’, daarbij goed van fout onderscheiden, en van dat niveau vertrekken om de massa ‘tot een juist revolutionair bewustzijn op te trekken.’
     Wie wil kan dat eens proberen, maar ik kan uit eigen ervaring zeggen dat mensen een belerend vingertje niet altijd lusten, ook niet als het zich voordoet als een luisterend oor. (Een vingertje dat zich voordoet als een oor ... en ik heb mijn leerlingen indertijd nog zo gewaarschuwd voor mixed metaphors.)
    De beste troost echter komt, zoals altijd, van een goed boek. Als ik afga op het interview in De Standaard is politicoloog Larry Bartels iemand die veel goede boeken heeft geschreven. Ik citeer wat losjes uit het interview. ‘Van een radicaalrechtse golf in Europa is geen sprake.’ ‘Het is de taak van de politieke leiders en de media om de mening van kiezers managen.’ ‘De middenpartijen kunnen radicaal rechts isoleren als ze willen.’ ‘De boodschap van de politici is bepalend voor wat het volk denkt.’ ‘Angela Merkel bewijst dat je steun voor migratie stabiel kunt houden.’ ‘De Amerikaanse arbeidersklasse is niet overgelopen naar Trump.’  Uit die boeken van Bartels moet voor de linkse intellectueel toch veel troost te halen zijn.
     Er is in het interview helaas ook een pessimistische noot. De journalist vraagt: ‘Als het zo simpel is, waarom doen veel leiders in democratieën dat dan niet?’ En Bartels antwoordt: ‘Dat is voor mij de hamvraag,’ en blijft verder het antwoord schuldig

.Verkiezingsthema’s
      Het onderzoeksbedrijf Ipsos heeft de stemmotieven van de Nederlanders proberen te achterhalen. Er werd aan kiezers gevraagd welke thema’s zij belangrijk vonden: immigratie en asiel, betrouwbaarheid van de overheid, kosten levensonderhoud, gezondheidszorg … Ik zou daar nooit op kunnen antwoorden. Ik vind ze allemaal ongeveer even belangrijk, ook al leg ik rond de eindejaarsfeesten een speciale nadruk op de gezondheid.
      Als men mij nu echter een andere vraag stelt, namelijk waar er beleidsmatig het dringendst iets aan moet veranderen, dan wordt dat een andere zaak. Voor de gezondheidszorg, het corruptieniveau van de overheid en de automatische indexering, moet er –  hoewel alles altijd beter kan –  niet dringend een roer worden omgegooid. Voor migratie, daar wel.

‘Minder Marokkanen’
     Hoewel ik migratiebeperking een van de vier grote uitdagingen voor de toekomst vind*, zie ik de kwestie liever niet opduiken als verkiezingsthema. Geen woorden maar daden. Stille diplomatie. Technische onderhandelingen over akkoorden en verdragen. Aanpassing van de wetgeving. Want als je van migratie wél een thema maakt, kan dat een latent aanwezig racisme aanjagen. Voor velen is de stap van ‘anti-immigratie’ naar ‘anti-immigrant’ gemakkelijk gezet. Is dat geen goede reden om erover te zwijgen?
     Maar zo werkt het niet. Je hebt om te beginnen al een ‘draagvlak’ nodig om een beleid te veranderen – een beleid dat zowel nationaal als internationaal verankerd is in wetgeving en jurisprudentie. Ook zijn er diepe meningsverschillen over de vraag hoever men kan gaan om vrije immigratie aan banden te leggen. Vanuit de liberale, de socialistische, de christendemocratische en in principe ook de ecologistische ideologie zijn argumenten te vinden voor én tegen migratie. Je kunt dus geen draagvlak creëren zonder die kwestie in een publiek debat uit te klaren.
     Ook kun je niet zwijgen over wat de mensen bezighoudt. Je kunt niet beslissen, zoals nieuwsredacties dat proberen, wat het ‘eigenlijke’ thema van de verkiezingen is – waarmee men bedoelt: het thema dat iets meer dan andere voor enkele procentuele verschuivingen zorgt. En als er iets bewezen is door de verkiezingsoverwinning van Wilders is het dat de immigratiekwestie de geesten altijd bezig houdt. Zeker, de resultaten van Wilders zijn op en neer gegaan, maar vergelijk dat met de catastrofale evolutie van traditionele partijen PvdA, CDA en D66. Ziet iemand die partijen terug hun vroegere niveau halen?
      Die overwegingen kunnen helaas de vrees niet wegnemen dat een publiek debat over migratie de bestaande racistische gevoelens kan versterken. Ik heb daar ook geen oplossing voor.  Het enige wat je geredelijk kunt vragen is dat verantwoordelijke politici wat voorzichtig zijn, af en toe eens zwijgen,  hun taalgebruik matigen, en geen slogans gebruiken zoals Wilders indertijd met zijn ‘Minder Marokkanen’. 
     De Minder-Marokkanen-slogan was om te beginnen dubbelzinnig omdat hij in het midden laat er wat precies moet worden verminderd: de nieuwe immigratie of de reeds aanwezige immigrantenpopulatie?**** Maar het is de agressiviteit die het meeste tegen de borst stoot: het zo concreet mogelijk benoemen van een bevolkingsgroep (‘Marokkanen’) die dan wordt omgeschreven als ongewenst.
     Geen enkele politicus zou zo’n ‘vuile’ taal mogen gebruiken, ook al levert die ongetwijfeld stemmen op. Maar dat is dan ook het enige waar de slogan goed voor is: stemmen binnenhalen – en dat van mensen die hoe dan ook, zij het niet om de beste motieven, anti-migratie zijn. Je vergroot met je ‘vuile’ taal dus geenszins het hierboven vermelde ‘draagvlak’ voor een migratiebeperkend beleid. Wil je van migratie een verkiezingsthema maken, dan moet dat zo gebeuren dat je weliswaar niet de typische GroenLinkse kiezer, maar dan toch de kiezer van het midden, overtuigt.
     Een politicus moet niet noodzakelijk op een hoger moreel niveau staan dan zijn kiezers. Maar het kan geen kwaad als hij af en toe, zonder te overdrijven, doet alsof. Dat is altijd de rol geweest van de ‘elite’ in de goede zin van het woord. Ik zal dat boek van Pohlmann maar eens bestellen.  

* Zie daarover mijn stukjes over het boek Exodus van Paul Collier: hier, hier, hier, hier, hier en hier.
** Ik weet wel, Epictetus indachtig, dat we ons meer opwinden over meningen aangaande feiten dan over feiten zelf, maar ook aan deze waarheid is een grens. 
*** ‘Ik schaam mij als Nederlander,’ zei Paul Tang. ‘We zijn een populistisch land dat bang is voor alles wat vreemd is.’ Als ik Katrien-van-de-PR was en ik had meneer Tang als cliënt, dan zou ik hem zulke zure reacties afraden en hem het parlementair systeem uitleggen waarin het volk zijn vertegenwoordigers kiest, en niet omgekeerd. Katrien kan desnoods verwijzen naar de immer cynische Brecht: ‚Das Volk hat das Vertrauen der Regierung verscherzt. Wäre es da nicht doch einfacher, die Regierung löste das Volk auf und wählte ein anderes?‘
     Waarmee ik natuurlijk niet beweer dat ‘het volk’ altijd gelijk heeft. Het volk heeft zeker niet altijd gelijk. Maar toevallig wel over migratie, zelfs als er een deel irrationele angst en verfoeilijk racisme aan dat gelijk vasthaakt. 
**** Eenzelfde dubbelzinnigheid doet zich voor bij de slogan ‘Eigen Volk Eerst’. Wie behoort tot het eigen volk? De migranten van de derde generatie, van de tweede, van de eerste? Heeft het met de nationaliteit te maken? Zijn het alleen die migranten die ‘goed geïntegreerd zijn’? En als niet goed geïntegreerde migranten niet ‘eerst komen’, moeten ze dan worden gediscrimineerd. Moet dat wettelijk worden vastgelegd?