Jelle De Beule en de Romeinse invloed

    In mijn eigen auto luister ik naar Bach-muziek (hier), maar als ik met de auto van mijn vrouw rij, neem ik radiozender voor lief die mijn vrouw het laatst beluisterd heeft. Op die manier hoor ik af en toe een interview met een bekend persoon over een belangwekkend onderwerp. Vandaag was de bekende persoon Jelle De Beule, waar mijn zoon gek op is, en het belangwekkende onderwerp was het oude Rome, waar Jelle gek op is.

     Jelle vond het oude Rome zo interessant, omdat er veel geschriften van die beschaving waren overgebleven. Je leerde daaruit dat de mensen van 2000 jaar geleden erg leken op de mensen van nu, maar dat de cultuur toch ook radicaal verschillend was. Die gelijkenissen en die verschillen samen vond hij fascinerend. Dat vind ik ook.

     En dan is er nog de invloed van de Romeinse cultuur op de onze, zei de interviewster, en ze liet een stukje horen uit de beroemde sketch van Monty Python: ‘What have the Romans ever done for us?’ (hier) Dát vond Jelle dan weer een misverstand. De invloed van het oude Rome, zei hij, die was er niet, want de Germaanse inval had de Romeinse cultuur grondig vernietigd. Onze cultuur, zei hij nog, was meer beïnvloed door de middeleeuwen, en door de islam. Toen schoot ik in de lach, en niet alleen omdat Jelle het onderscheid vergat te maken tussen islam en Arabieren.

     Toch is het niet zo dwaas wat Jelle zei. Het Monty Python-lijstje van Romeinse verwezenlijkingen bevat onder andere aquaducten, wegen, sanitaire voorzieningen, irrigatiewerken, geneeskunde, scholen, gezondheidszorg en openbare baden. Daarvan hebben de Germanen er inderdaad heel wat van vernietigd of laten verkommeren. In mijn eigen lessen vertelde ik dat er van de Griekse-Romeinse theatertraditie niets overbleef, en dat de middeleeuwers het theater helemaal opnieuw hadden moeten heruitvinden. Dat is wel niet helemaal waar, maar als een leerling het op het examen zo verwoordde, kreeg hij van mij goede punten.

     Wij hebben voor theater en voor andere culturele tradities, om het zo maar eens te zeggen, geen rechtstreekse lijn met de Romeinen. De Europeanen van het jaar 1000 wisten amper dat er Romeinen hadden bestaan. Natuurlijk, een monnik als Eckkehard (hier, hier en hier) zal wel iets geweten hebben, en Turold ook, die in zijn Chanson de Roland schreef dat de bejaarde moslimleider Baligant langer geleefd had dan Vergilius en Homeros  (‘tut survesquiet e Virgilie e Omer’). Dat neemt niet weg dat de lijn tussen het middeleeuwse Europa en het klassieke Rome eeuwenlang kaduuk is geweest, met veel storing erop, vaak onderbroken, en met amper te onderscheiden klanken.

     Er bestaat echter naast die rechtstreekse lijn, ook een een onrechtstreekse, later herstelde lijn. In de taal hebben we dat ook. Onze woorden venster en kelder kwamen rechtstreeks uit het Latijn langs een ononderbroken evolutie, maar woorden als ex, media, video, bonus kwamen tot ons langs de herstelde lijn: ze zijn er later binnengebracht. Hetzelfde is gebeurd in het geheel van onze cultuur. Tijdens de renaissance en het classicisme werd de verbinding met de oudheid hersteld. De draad werd weer opgenomen. En of de invloed van de Romeinen nu rechtstreeks of onrechtstreeks is, dat zegt weinig over de omvang of felheid ervan. De middeleeuwse auteur van een klucht of esbattement had van de Romeinse cultuur alleen het narrenpak overgehouden, Racine hield er zijn personages, zijn onderwerpen, zijn thema’s, zijn retoriek, en zijn bepluimde helmen aan over.

      De ‘wortels’ van onze beschaving opzoeken in een ver verleden, van 1000 of 2000 jaar geleden, is een moeilijke zaak. Dat is iets voor geleerden. Ik vind het veel gemakkelijker om te kijken naar de negentiende eeuw, de eeuw van onze overgrootouders en betovergrootouders. Welnu, die eeuw was doortrokken van Rome. Advocaten leerden meer Romeins recht dan iets anders. Het curriculum van middelbare scholen bestond uit enkele lessen wiskunde en natuurkunde en een vak dat ‘natuurlijke historie’ heette. De rest bestond uit Latijnse en Griekse grammatica, Latijnse en Griekse auteurs, Latijnse en Griekse geschiedenis en Latijnse en Griekse aardrijkskunde. Wie uit zo’n school kwam, was een halve Romein. Onze grondwetten zijn opgesteld door halve Romeinen, onze recente literatuur werd geschreven door halve Romeinen, onze scholen werden gesticht door halve Romeinen, onze banken werden opgericht door halve Romeinen, en de grootste partij van ons land wordt tot op de huidige dag geleid door een halve Romein.