Gérard Depardieu en de filosofen

   Dezer dagen zie ik vaak iets in de krant staan over de Franse acteur Gérard Depardieu. Het eerste waar ik dan aan denk is de film Le dernier métro (1981) waarin hij meespeelt, naast Catherine Deneuve. Van François Truffaut, geloof ik. Die film zou ik wel eens willen terugzien. Maar die stukken in de krant gaan niet over Le dernier métro, maar over het schofterig karakter van de acteur. Hij heeft gezegd dat jonge meisjes graag paardrijden om seksuele redenen. Van die schunnige opmerking – ik weet niet of ze op waarheid berust –  bestaat een opname. Hij zou als puber aan verkrachtingen hebben deelgenomen. Hij zou als volwassen acteur vrouwelijke werknemers – kleedsters en maquilleuses – ‘op de set bepoteld en naast de set tot seks gedwongen hebben’.     
     Depardieu ontkent in een open brief de beschuldigingen van verkrachting. ‘Jamais au grand jamais je n’ai abusé d’une femme. Faire du mal à une femme, ce serait comme donner des coups de pied dans le ventre de ma propre mère.’ Maar met zo’n zelfgeschreven open brief is zijn onschuld niet bewezen. Hij zou zoiets ook geschreven hebben als hij wél vrouwen gewelddadig had verkracht. En omgekeerd wordt Depardieus schuld evenmin bewezen door de aanklachten. Zowel de aangeklaagde als de aanklaagsters kunnen in zo’n geval liegen. Waarom de aangeklaagde zou liegen, áls hij liegt, is zonder meer duidelijk. Waarom aanklaagsters zouden liegen, áls ze liegen, is veel minder eenduidig, maar er kunnen veel redenen zijn.

        Er zijn in de Franse pers veel stukken verschenen waarin Depardieu wordt veroordeeld, maar die veroordeling is niet unaniem. Macron heeft zich uitgesproken tegen de ‘klopjacht’. Een vijftigtal culturele persoonlijkheden – waaronder Charlotte Rampling en Nathalie Baye, twee actrices die mij lief zijn – hebben zich in een open brief uitgesproken tegen de ‘lynchpartij’ waar de acteur het slachtoffer van is. Zij spreken van zijn grote artistieke verdiensten en besluiten dan met: ‘Le reste, tout le reste, concerne la justice, que la justice. Exclusivement.’ 

     Ik weet niet goed wat ik daarvan moet denken. Ik heb gelezen wat twee filosofen erover te vertellen hebben: Katrien Schaubroeck in De Standaard (28/12) en Sabine Prokhoris in Le Figaro (8/12), en ik weet het nog altijd niet. Natuurlijk kan Depardieu slechts tot gevangenisstraf veroordeeld worden door een rechtbank. En natuurlijk moet er een onderscheid worden gemaakt tussen laakbaar en strafbaar gedrag, tussen wat Prokhoris noemt enerzijds ‘le viol’ en anderzijds ‘des propos grivois, en passant par une main sur la hanche, un baiser volé, un regard ressenti comme concupiscent’.

     Maar dan blijven er minstens twee moeilijke vragen over. Eén: is het fatsoenlijk dat de pers ruchtbaarheid geeft aan geloofwaardige maar onbewezen aanklachten van wangedrag in de privé-sfeer? Juridisch moet dat kunnen in het kader van de vrije mening en de vrije informatie, maar is het fatsoenlijk? Ik heb vroeger ooit iets geschreven over de #MeToo-slogan ‘Victime on te croit.’ Dat is het soort vooroordeel waar een rechter zich verre van moet houden. Maar hoe zit dat met privé-personen? En met privé-personen die zich verenigen in organisaties, drukkingsgroepen en platformen? En met de pers die die organisaties, drukkingsgroepen en platformen aan het woord laat? Wanneer kan men het beschouwen als een bijdrage tot een noodzakelijke mentaliteitsverandering , en wanneer verwordt het tot conformisme en mode, of tot een excuus voor voyeurisme, onverdraagzaamheid, puritanisme, hysterie en heksenjacht?

    En twee: hoe verhoudt het persoonlijk wangedrag van iemand zich tot zijn artistieke merites? ’t Is een kwestie die mij niet zo erg bezig houdt. Wat Depardieu precies heeft uitgespookt met kleedsters en maquilleuses, hoeveel hij gefraudeerd heeft met zijn belastingaangifte, hoe zwaar hij zich geëncanailleerd heeft met autocraten en dictators, het zal mij niet beletten om nog een keer, zonder gewetensbezwaren, naar Le dernier Métro te kijken. Ik heb zojuist vastgesteld dat de film niet in mijn collectie staat. Ik zou het een groot onrecht vinden als hij voortaan niet meer te zien zou zijn op televisiezenders, niet meer zou kunnen worden aangevraagd bij streamingsdiensten of niet meer als dvd zou kunnen worden ontleend in openbare bibliotheken. Het zou een onrecht zijn dat begaan wordt tegen mij, tegen François Truffaut en tegen Cathérine Deneuve.

     Maar daarmee is de kous niet af. Mijn persoonlijk verlangen om een bepaalde film te zien, lost de morele kwestie niet op. Iemand met een ander temperament dan ik, zal misschien anders reageren en de film niet opnieuw willen zien vanwege de morele gebreken van Depardieu. De twee filosofen die ik geraadpleegd heb, geven allebei een hint van antwoord op het dilemma. Katrien Schaubroeck legt uit dat een verkrachter niet in alle opzichten een monster moet zijn, wat echter geen excuus is voor monsterlijk gedrag. Het ene staat min of meer los van het andere. Schaubroeck heeft ongetwijfeld gelijk, maar zover was ik ook al.

    Sabine Prokhoris gaat een reuzenstap verder. Ze haalt er Henri Bergson en Marcel Proust bij. Volgens haar laat de grote kunstenaar de kern van zijn persoon – zijn ‘ziel’ – zien in zijn werk, en confronteert hij zijn toeschouwers daardoor met hún ziel. En die ‘ziel’ gaat verder en dieper dan de ‘biografie’ of de ‘persoon’ van de kunstenaar.  Zoals meestal bij Prokohoris begrijp ik er niet veel van. Ik heb haar boek Le mirage #MeToo gelezen en er evenmin veel van begrepen. Dat kwam geloof ik slechts gedeeltelijk door haar gewrongen syntaxis.

 

Over ‘Victime, on te croit’, zie hier en hier (in het stukje Anselmus, het godsbewijs van).