'Onder het mom van'

      Tot twee keer toe wordt in de column van Tuly Salumu (De Morgen, 18/4) de uitdrukking onder het mom van gebruikt. Het maakt deel uit van een bepaald soort taalgebruik: conferenties strijken neer, intenties worden duidelijk, en aan extreem-rechts wordt vrije baan gegeven, als er niet meteen de rode loper voor wordt uitgerold. De dode metafoor van het mom stoort mij het meeste. ‘Haatspraak verdedigen onder het mom van vrije meningsuiting’, heet het in de kop van het artikel. Mag ik dan schrijven dat Salumu ‘censuur verdedigt onder het mom van haatspraakbestrijding’?
      Op die laatste vraag weet ik overigens het antwoord niet. Salumu vertelt hoe burgemeester Emir Kir de politie afstuurde op een conferentie van nationaal-conservatieve politici, maar zegt er niet uitdrukkelijk bij wat ze van die démarche vindt. Wel heeft ze kritiek op premier De Croo omdat die zich tegen de ingreep van Kir keerde, omdat hij het bannen van een politieke bijeenkomst ongrondwettelijk vond, en omdat hij ondertussen ‘geen woord’ zei over de ideologie van NatCom. Zelf vind ik dat De Croo het bij het rechte eind had: de politieke bijeenkomst mocht inderdaad niet verboden of gehinderd worden, onafhankelijk van de vraag welke ideologie er werd gepromoot.
     ‘Hoe meer vrije baan we geven aan [rechts-]extremistische ideeën,’ schrijft Salumu, ‘hoe sterker [rechts-]extremisten worden.’ Dat is misschien waar. En misschien is het ook waar voor andere ideeën: misschien wordt het extreem-linkse gedachtegoed, het islamisme, het ecologisch fundamentalisme, het bureaucratisch socialisme, en het vermaledijde neoliberalisme* waar ik zelf voorstander van ben, ook sterker als er vrije baan aan wordt gegeven, zodat de aanhangers ervan lekker ongestoord – nog een staaltje Salumu’s stijl – kunnen vergaderen. Is dat een goede reden om conferenties van die strekkingen te censureren?
     Of moeten we die ‘vrije baan’ blokkeren door de ideeën van strekkingen die ons niet bevallen te bekritiseren? Dan is de bijdrage die Salumu hier levert heel beperkt. Viktor Orbán zou gepleit hebben tegen ‘het mengen van Europese en niet-Europese rassen’ en Suella Braverman zou tekeer gegaan zijn tegen de ‘invasie van illegale immigranten.’ Ik geloof dat er in de publieke opinie, en zelfs onder de politieke partijen, een meerderheid bestaat die tegen illegale immigratie is. Ik kan dus moeilijk een meerderheidsstandpunt zomaar ‘extremistisch’ noemen, al is het woord ‘invasie’ van Braverman nogal schreeuwerig. En ook de taal van Orbán over de rassen staat mij niet erg aan, als hij tenminste correct geciteerd wordt. Maar ik heb nog nergens gelezen dat er in Hongarije wetten in de maak zijn die interraciale huwelijken verbieden.
     Over de heisa rond de conferentie maakt Salumu een afweging. Enerzijds betreurt ze dat de leden van NatCom zoveel gratis reclame kregen. ‘Ze hebben voor het oog van de internationale pers slachtoffer kunnen spelen van een inperking van de vrije meningsuiting.’ Maar anderzijds vindt ze de heisa geen slechte zaak. ‘Zonder al die media-aandacht,’ schrijft Salumu, ‘had ik als gewone burger immers geen weet gehad van de conferentie.’ Vanuit haar strategie maakt ze hier geloof ik een verkeerde afweging. De gratis reclame en de slachtofferrol zullen extreem-rechts vermoedelijk meer opbrengen dan de kritische berichtgeving hen zal kosten, hoeveel plezier dat soort berichtgeving de linkerzijde ook bezorgt.
     Even lijkt het of Salumu bereid is een nuance aan te brengen in haar censuurverlangen. Ze overweegt een onderscheid te maken tussen kunst en politieke retoriek. In kunst zou je een grotere vrijheid kunnen toelaten, ook voor xenofobe uitingen omdat je bijvoorbeeld zelf beslist om naar een bepaalde tentoonstelling te bezoeken. Dat is iets anders dan ‘politieke retoriek’, waarbij je ‘op straat voortdurend haatspraak naar je hoofd geslingerd krijgt.’ Moeten we die uitspraak letterlijk nemen – dat Salumu op straat voortdurend hatelijke opmerkingen naar het hoofd geslingerd krijgt? Of bedoelt ze alleen dat ze af en toe een affiche ziet hangen met de inderdaad nogal lompe slagzin Vlaanderen weer van ons?
     En hoe zit dat met de politieke retoriek op besloten bijeenkomsten zoals die van NatCon? Salumu geeft daarop het volgende antwoord klaar: ‘Mijns inziens versterken dergelijke evenementen uiteindelijk ook altijd de radicalisering van de mensen op straat.’ Wat bedoelt Salumu? Dat besloten conferenties over migratie kunnen leiden tot straatfascisme, met alles wat dat inhoudt?
     Dat is, zoals elk hellend-vlak, niet noodzakelijk een slechte redenering, maar ze moet getoetst worden aan de plausibiliteit. Is het plausibel dat een anti-immigratiebeleid ons voert naar een fascistisch regime met concentratiekampen voor allochtonen en opposanten? Dat moet de lezer voor zichzelf uitmaken. Maar een andere vraag is ook interessant. Is het plausibel dat mensen die nu een conferentie van NatCom willen beletten, morgen een bijeenkomst van Vlaams Belang willen verbieden, overmorgen een van N-VA, en over-overmorgen een met Nicole De Moor? Ook dat moet de lezer voor zichzelf uitmaken.
     Over het ‘fascistisch gevaar’ nog dit. Salumu citeert schrijver Ilja Leonard Pfeijffer die zegt dat hij ‘nu al een jaar in een land met een neofascistische premier (Italië red.) woont en moet toegeven dat hij er nauwelijks iets van merkt.’ Toen Mussolini een jaar aan de macht was, had men wél al een en ander gemerkt. En toen Hitler twee jaar en enkele maanden aan de macht was, had hij de rassenwetten van Neurenberg al afgekondigd.

* Ik ben overigens geen voorstander van het neoliberalisme, maar de zaken waar ik wél voorstander van ben, krijgen vaak door tegenstanders dat etiket opgeplakt. Happy to oblige.