Waaróm zijn de universiteiten zo links?

 

    Eergisteren stelde ik het boekje van Andreas De Block voor waarin hij onder andere betoogt dat links domineert aan de universiteiten. Met alle moeilijkheden om ‘links’ en ‘rechts’ te definiëren, en met alle verschillen tussen de faculteiten, blijft dat een stelling die moeilijk kan worden betwijfeld. Heel wat moeilijker is de zoektocht naar een verklaring voor die dominantie.  
     Vooreerst haalt De Block cijfers aan waaruit blijkt dat een verschil in slimheid niet de verklaring is – ook al zou links dat graag geloven. Het gemiddelde IQ van linkse mensen is gemiddeld slechts een beetje hoger dan bij rechtse mensen. Ikzelf moet mij dus geen zorgen maken: ik ben hoogstens een beetje dommer dan mijn linkse opponenten. Bij economisch-rechtse mensen is het IQ gemiddeld zelfs een beetje hoger. Fijn! En bij de allerslimsten, degenen die voor een academische carrière in aanmerking komen, is links en rechts ongeveer even goed vertegenwoordigd. Daarmee is bevestigd wat ik altijd heb gedacht. Ik zal het wetenschappelijk onderzoek dat De Block aanhaalt dan ook niet controleren.
     Maar er is een linkse verklaring die venijniger is. Het is de verklaring die goed wordt samengevat door de boutade facts have a well-known liberal bias. Zelf heb ik in mijn stukje van gisteren mijn eigen samenvatting ervan gegeven: ‘de wetenschappelijk vastgestelde feiten geven links nu eenmaal gelijk.’ En ik zou die dan verder parafraseren om de cirkelredenering beter te laten uitkomen: ‘de door linkse wetenschappers vastgestelde feiten geven de linkse wetenschappers gelijk’. Daarmee is voor de polemist de zaak beklonken. Misschien zou ik nog even sneren dat de feiten juist een conservative bias hebben, omdat conservatieven zich minder dan hun linkse tegenstanders aan wishful thinking bezondigen. Ik zou het nog menen ook.
     Maar dat is niet de manier waarop De Block tewerk gaat. Hij bekijkt een voor een de voorbeelden van zijn opponenten waaruit zou moeten blijken dat links de waarheid aan zijn zijde heeft: het darwinisme, de klimaatverandering, de normaliteit van een homoseksuele geaardheid en de slechte gezondheidszorg in de VS. En dan weerlegt hij zorgvuldig de stelling met volgende argumenten

1. Bijna alle rechtse universitairen aanvaarden evengoed de consensus rond darwinisme, klimaatverandering, homoseksualiteit en de slechte gezondheidszorg in de VS
2. Er zijn veel onderzoeksterreinen waar geen consensus over de feiten bestaat, of waar de algemeen aanvaarde feiten – de slechte gezondheidszorg in de VS bijvoorbeeld – het startpunt vormen van een controverse over de oorzaken
3. Er zijn ook menswetenschappen, zoals filosofie, die geen definitieve waarheden opleveren, en waar dé waarheid dus niet links of rechts kán zijn
4. Het argument van links maakt geen onderscheid tussen normen en feiten, wat het duidelijkst blijkt uit het voorbeeld van homoseksualiteit; welke feiten zouden ooit de vraag kunnen beslechten of homoseksualiteit (of het hebben van blond haar) ‘normaal’ of ‘abnormaal’ is.

     Bij deze viervoudige argumentatie verzinkt mijn polemische sneer naar de cirkelredenering, en mijn al-wat-je-zegt-ben-je-zelf-argument in het niets. Hoogstens zou je kunnen zeggen dat De Block zelf langer had kunnen zoeken naar betere linkse voorbeelden om te weerleggen Maar de kans is groot dat De Blocks weerlegging van kracht zou blijven. Hij haalt even de linkse academica Priyamvada Gopal aan die zegt dat het rechtse ‘marktfundamentalisme’ de test van de rationele kritiek niet kan doorstaan. Dan zeg ik met De Block dat (1) de meeste rechtse economisten ook geen ‘marktfundamentalisten’ zijn (2) dat voor het falen van ‘marktfundamentalistische’ maatregelen verschillende verklaringen kunnen worden gegeven (3) dat de economische wetenschap, geprangd tussen apriorisme en empirisme, meer modes dan zekerheden oplevert en (4) dat de keuze voor markt of plan niet alleen een kwestie van feiten maar ook van normen is. Ik wil er zelf, als polemist, nog aan toevoegen dat zowel de feiten als de logica beter het ‘marktfundamentalisme’ dan het ‘planfundamentalisme’ ondersteunen.
     Als het niet de slimheid is van linkse lui, of hun feitelijke gelijk, dan ligt het misschien aan hun persoonlijkheid en hun waarden? Misschien zijn linksen creatiever, kritischer en rationalistischer? En idealistischer – in de zin dat ze minder belang hechten aan geld?
   Daar valt inderdaad iets voor te zeggen, maar weinig. Een socioloog, zekere Neil Gross, heeft dat onderzocht en vond dat de persoonlijkheid en waarden van linkse en rechtse mensen zo weinig verschillen dat ze slechts 4 % van kunnen verklaren van de kloof tussen links en rechts aan de universiteit.
      Daarmee komt De Block aan bij zijn eigen tweevoudige verklaring: vooroordeel en misverstand. Dat eerste speelt vooral bij rechtse jongeren die niet kandideren voor academische betrekkingen, het tweede bij linkse academici die discrimineren bij benoemingen. Waar zo’n vooroordeel precies vandaan komt is niet zo belangrijk. Hoe komt het dat ik bij een monteur van Telenet meteen denk aan een mannelijke dertiger met een paardenstaart? Hoe komt het dat ik bij een literatuurprofessor meteen denk aan een baardige, pijprokende vijftiger in een lichtbruine ribfluwelen blazer met suède ellebooglapjes en linkse overtuigingen? Maar het is in elk geval aannemelijk dat een 18-jarige met rechtse sympathieën – denk aan Michael J. Fox in Family Ties – er niet meteen van droomt om later ook zo’n blazer te mogen aantrekken.
     De discriminatie bij de aanwervingspolitiek aan de universiteiten is dan weer gemakkelijk te begrijpen vanuit de menselijke neiging om andersdenkenden buiten de eigen comfortzone te houden, een beetje zoals Engelse heren van stand de vrouwelijke kunne  uit hun gentlemen’s clubs weerden. De Block heeft daar onderzoek naar gedaan – de universiteiten, niet de gentlemen’s clubs - en was geschrokken van de bereidheid van linkse academici om die discriminatie tegenover rechtse kandidaten toe te geven en te verantwoorden*.

     De Blocks bespreking van de oorzaken van de linkse dominantie aan de universiteit heeft de aandacht getrokken van enkele kritische lezers. Andreas Tirez – die het eens is met de hoofdstrekking van De Blocks betoog – ziet in dat onderdeel een redeneerfout. ‘Het gaat erover waarvoor je je intelligentie gebruikt. In de bedrijfswereld wordt het aanwezige denkvermogen vooral gebruikt om winst te maken, veel minder om na te denken over maatschappelijke kwesties. Dus misschien is links niet slimmer in het algemeen, maar wél als het over politiek geladen kwesties gaat.’
     Daarmee gaat Tirez echter grotendeels voorbij aan De Blocks eigen weerlegging** van het veronderstelde verschil in persoonlijkheid en waarden, en van het veronderstelde feitelijk gelijk van links over ‘politiek geladen kwesties’. Tirez illustreert de laatste mogelijkheid met een eigen voorbeeld: ‘Zo is steun voor herverdeling een linkse positie, en sterk gelinkt aan hoe verantwoordelijk je een individu houdt voor zijn positie en hoeveel je toewijst aan pech of geluk. Om dat goed in te schatten, mag je niet afgaan op je intuïtie, maar moet je hard nadenken … Een sociale wetenschapper doet dat veel meer dan een ingenieur of een bedrijfsleider.’
     Het antwoord van De Block op dat bezwaar heb ik hierboven samengevat onder (2) en (4): over de kwestie van herverdeling bestaat geen wetenschappelijk vastgestelde waarheid aangaande de oorzaken, én het is gedeeltelijk een kwestie van normen, en niet alleen van feiten.
     Er zijn vooreerst geen a priori argumenten waarom de herverdelingsgedachte beter bij de feiten zou aansluiten. En ja, je moet inderdaad goed nadenken om alle elementen van pech en geluk in kaart te brengen, maar je moet nog veel harder nadenken om in te zien wat de precieze maatschappelijke waarde is van een goedverdienende bedrijfsleider of ondernemer*** en je moet nog harder nadenken om bijvoorbeeld het differentiebeginsel van Rawls te begrijpen dat onder andere inhoudt dat ongelijkheid in het voordeel kan zijn van de minstbedeelden. De vraag blijft dus waarom zoveel sociale wetenschappers zo eenstemmig tot de conclusie komen dat er meer herverdeling moet zijn: omdat zij zo hard hebben nagedacht, of omdat ze van een links vooroordeel vertrokken zijn?

     Scherper en zorgvuldiger is Seppe De Meulder op DeWereldMorgen.be. Hij noemt de verklaring van De Block circulair. Een linkse universiteit zorgt voor zelfselectie van linkse kandidaten en voor discriminatie tegen rechtse kandidaten, maar verklaart niet waarom die universiteit om te beginnen al links is. De Meulder heeft zijn eigen verklaringen. Rechts, althans conservatief, vindt dat we voorzichtig moeten zijn met het ‘morrelen’ aan bestaande structuren. Links gaat er daarentegen van uit dat we door verstandig morrelen veel verbetering kunnen teweegbrengen in de samenleving. ‘Is het dan zo gek,’ vraagt De Meulder zich af, ‘dat ze [de linksen] sneller geneigd zullen zijn om zich professioneel met het bestuderen van de samenleving bezig te houden.’ Eerst studeren om daarna te morrelen.
     Daar zit een kern van waarheid in. Wie gelooft in de rationele kneedbaarheid van de samenleving – links – is meer geneigd om na te denken over hoe dat kneden moet gebeuren. Linkse mensen, zou je kunnen zeggen, zijn allemaal aanhangers van Marx’ 11de over Feuerbach. ‘Filosofen hebben de wereld slechts op verschillende wijze geïnterpreteerd, het komt er echter op aan haar te veranderen.’ Die activistische oproep om te veranderen en te kneden verklaart bijvoorbeeld de evolutie in de economische wetenschap. Terwijl de grondleggers in de 18de eeuw eerder probeerden uit te leggen waarom de staat beter niets deed (laissez faire), kreeg je al snel in Duitsland de kathedersocialisten die vonden dat de staat wel van alles moest doen, en meer bepaald de plannen moest uitvoeren die zij voorstelden.
     Maar de redenering van De Meulder is op haar manier enigszins circulair. Hoe komt het dat de universiteit vol zit van kneedbaarheidsadepten? Omdat ze geloven in de kneedbaarheid van de maatschappij. Waarom regeert in godsnaam het activisme aan de universiteit, terwijl dat activisme, zoals Marx zelf toegeeft, haaks staat op de eeuwenlange traditie van ‘de filosofen’. Bovendien ligt het niet a priori vast dat verandering meer nadenken behoeft dan behoud. Ook het motiveren van het behoud is een hele klus. En zelfs als conservatieven van huis uit meer belang hechten aan irrationele tradities, belet hun dat niet om over dat belang rationeel na te denken. Ten slotte zit de huidige maatschappij zo in elkaar dat links en rechts, er ongeveer evenveel aan willen veranderen, zij het in een andere richting. Iemand die economisch rechts is, ziet zelfs geloof ik meer redenen ‘om het roer om te gooien’, dan wie links is, en vaak aandringt op meer van hetzelfde.
     De Meulder geeft nóg een verklaring voor het linkse overwicht binnen academia. ‘De universiteit behoort,’ schrijft hij, ‘tot de publieke sector, terwijl de rechtse ideologie vaker heil verwacht van de private sector. Het zou best wel eens kunnen dat onderzoekers die werken voor private bedrijven vaker een rechtse politieke overtuiging hebben.’ Als ik veel moeite deed zou ik wellicht die redenering ook kunnen herformuleren als een cirkelredenering, maar daarmee zou ik voorbijgaan aan de kern van waarheid die ze bevat en waarvan ikzelf wel enkele voorbeelden heb meegemaakt.
    Zo ken ik een knappe rechtse kop die een universitaire carrière opgaf om ondernemer te worden. Hij voelde zich aan de universiteit als in een ‘speeltuin’, en vond het fijner om in de ‘echte’ wereld geld te gaan verdienen en welvaart te gaan creëren. Omgekeerd ken ik een Spaanse vriendinnengroep – allemaal behoorlijk links en allemaal met een artsendiploma – maar geen enkele daarvan werkt als arts. Ze doen allemaal iets aan de staat in verband met gezondheid. Dat is wel niet aan de universiteit, maar het is dezelfde nobele linkse roeping van de civil servant die zich ‘ten dienste stelt van de samenleving,’ een beetje zoals Sir Humphrey dat doet in Yes Minister.

     In werkelijkheid is er niet één grote verklaring waarom links vandaag zo overheersend is aan de universiteiten. Er zijn een hele reeks kleine oorzaken. Ik heb een lijstje aangelegd waarin ik enkele van de bovenstaande herneem, enkele haal uit het boekje van De Block, en enkele haal uit andere bronnen:

1. De historische plaats van de universiteiten in de ‘linkse’ strijd tegen de feodaliteit en de religieuze dogma’s
2. Het mogelijk ‘gelijk’ van links op een aantal terreinen
3. De kleine verschillen in persoonlijkheidsstructuur van linkse en rechtse mensen
4. Het appel om universitair onderzoek (en onderwijs) als hefboom te gebruiken voor maatschappelijke verandering
5. De grotere aantrekkingskracht voor links van een staatsbetrekking boven een privé-betrekking
6. Het clandestiene gelobby van communisten tijdens de Koude Oorlog als antwoord op McCarthyisme en Berufsverbote – veel van die geïnfiltreerde communistische academici verlieten later de Partij maar bleven links****
7. De linkse studentencontestatie van ‘68 die daarna de nieuwe generatie academici leverde – mijn voorkeursverklaring, al zijn de soixante-huitards ondertussen allemaal gepensioneerd
8. De bureaucratische werkomgeving die de ‘normale’ evolutie van linkse twintigers-met-een-hart naar rechtse-veertigers-met-verstand verstoort.

     Maar op de keper beschouwd is het niet zo belangrijk welke oorzaken de kiem vormen van de huidige linkse dominantie. De twee mechanismen die De Block aangeeft – vooroordelen en discriminatie – zijn misschien niet voldoende om te verklaren hoe de scheefgroei ontstaan is; ze zijn meer dan voldoende om te verklaren waarom de schreefgroei aanhoudt en normaal nog erger zal worden. Als het De Block erom te doen is, in navolging van Marx, de universiteit niet zozeer te interpreteren, dan wel te veranderen, dan heeft hij gelijk dat hij precies die twee mechanismen naar voren haalt.
    Ziezo. Dat was hoofdstuk 2. Morgen schrijf ik misschien iets over de ‘waardenvrije’ wetenschap. Dat wordt wat korter, want op  dat terrein voel ik mij nogal onzeker. 

 

*  Die bereidheid van links om rechts te discrimineren kan te maken hebben met een groter onbegrip van links tegenover rechts dan omgekeerd, en dat gekoppeld aan een grotere hang van links om politieke meningsverschillen moreel te interpreteren. Ik kom daar misschien in een volgend stukje op terug.

** Het is eigenaardig dat Tirez daar óver gelezen heeft. Is hett omdat De Block zo helder en eenvoudig schrijft dat je bij de argumenten niet lang stilstaat?

*** Lenin bijvoorbeeld dacht dat het leiden van een bedrijf door de moderne organisatie en techniek ‘buitengewoon eenvoudig’ was geworden. Iedere boekhouder kon het. Eigenlijk iedereen die kon lezen, schrijven en rekenen.

**** Een typisch voorbeeld van communistisch gelobby wordt verteld door historicus en economist H.S. Ferns, zelf een oud-communist. Hij was eind de jaren 50 aan de universiteit van Birmingham bevorderd van lector tot professor. Hij moest op zoek naar een nieuwe lector om hem op te volgen. De kandidaten X en Y van de London School of Economics kwamen in aanmerking. Plots kreeg hij van alle kanten brieven en telefoontjes om hem op het hart te drukken welke fantastische kandidaat X wel was: geciviliseerd, grote talenkennis, vele landen bereisd. Ferns vroeg schriftelijk advies aan Z, de verantwoordelijke professor aan de LSE. Hij kreeg een nietszeggend antwoord. Pas toen hij persoonlijk met Z ging praten kwam er enige duidelijkheid. Ferns moest zelf kiezen. Wou hij een kandidaat die aanvaardbaar was voor links, dan moest hij X nemen. Wou hij de kandidaat met het scherpste verstand, dan had hij Y nodig.