Kennen de socialisten van vandaag hun Marx nog? Misschien beter dan we denken. Frank Vandenbroucke zei onlangs dat we dankzij de vaccins het ‘Rijk der Vrijheid’ zouden binnentreden. Dat verwijst naar een uitspraak van Karl Marx in deel III van Het Kapitaal. Onder het kapitalisme is de arbeider ‘vervreemd’ van zijn arbeid. In de eerste fase van het socialisme wordt dat opgelost. De kapitalisten worden onteigend en de bedrijven worden overgenomen door de ‘gemeenschap’, waardoor de arbeider zich bevrijd weet van de maatschappelijke uitbuiting. Maar helemaal vrij is hij nog niet. Hij is vrij van de kapitalist, maar nog niet vrij van de wrede natuur die oplegt dat hij eet en drinkt en zich verwarmt om niet om te komen van honger, dorst of kou. Daarom is het noodzakelijk dat hij blijft werken.
Als ideaal is dat minnetjes. Maar na het socialisme komt het communisme, en dan is de mens écht vrij. Hij eet en drinkt nog wel, en verwarmt zich, en werkt, maar hij doet dat niet uit noodzaak, maar uit vrije keuze. Onder het communisme ‘beginnt […] das wahre Reich der Freiheit’ dat opbloeit op de fundamenten van het oude ‘Reich der Notwendigheit’ (Kapital III, MEW 25, 828).
De lezer denkt nu: ja, dat is Frank Vandenbroucke, een bolleboos, een studax, een oud-Trotskist, natuurlijk kent die de communisme-theorie van Marx. Goed. Dan nemen we Conner Rousseau van wie niemand gelooft dat hij een bolleboos of een studax is, of weet wie Trotski was. Een jaar geleden schreef hij op zijn Facebookpagina het volgende: ‘Solidariteit, dat is uw deel doen, maar ook uw deel krijgen. Dat is bijdragen naar vermogen, maar ook krijgen naar noden.’ Die slagzin komt van een van de grondleggers van het communisme: Louis Blanc: ‘De chacun selon ses capacités, à chacun selon ses besoins.’ Marx nam die formule over. Loon naar werken vond hij burgerlijk. In het ‘Rijk der Vrijheid’ zou het anders toegaan: ‘Von jedem nach seinen Fähigkeiten, zu jedem nach seinen Bedürfnissen,’ scheef hij in zijn bekende Kritik des Gothaer Programms.
Zelf ben ik voorstander van een universeel basisinkomen, als vervanging van de sociale zekerheid. Dat basisinkomen moet laag zijn, en moet een ziekteverzekering inhouden. De kapitalistische automatisering en robotisering maken zoiets in de toekomst misschien mogelijk. Zo’n basisinkomen kun je evengoed zien als een soort ‘Rijk der Vrijheid’. Charles Murray geeft een voorbeeld (hier). Vier vrienden die alleen in golfsurfen geïnteresseerd zijn, kunnen samen een goedkoop appartementje huren en de rest van hun dagen doorbrengen op de plank, zonder zich verder om iets druk te maken. Ze kunnen naar het woord van Jezus leven als de vogelen in de lucht en de leliën des velds.
Maar als ideaal blijft het minnetjes. Willen de vrienden een extraatje, een breedbeeldscherm en een abonnement op Netflix bijvoorbeeld, dan zullen ze een bijbaantje moeten nemen, waarmee ze toch weer terecht komen in het ‘Rijk der Noodzaak’. Ook vrees ik dat ze zelfs met die bijbaantjes niet aan ál hun ‘Bedürfnisse’ zullen kunnen voldoen. Maar ’t stelsel is tenminste concreter dan de utopie van Marx. En er is een mooie film over gemaakt met Keanu Reeves en Patrick Swayze. Al ging die meer over het bijbaantje van de vrienden-surfers.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten