Losse bedenkingen bij de Arenberg-schilderijen

De ‘witte mannen’ van Leiden
De reactie van de Antwerpse schepen van cultuur is wellicht beïnvloed door de rel van enkele maanden geleden aan de universiteit van Leiden. Daar werd een schilderij van ‘witte bestuursleden’ van de muur gehaald en omgedraaid. Dat gebeurde toen wél uitdrukkelijk met een woke motivering over de ‘onterechte dominante rol van mannen in de wetenschappelijke wereld’ en ‘de pijnlijke nadruk op het patriarchaat’. 
Ik vond het Leidense schilderij in elk geval heel mooi. De figuur links deed mij enigszins denken aan W.F. Hermans en de figuur in het midden aan Godfried Bomans. En al de anderen deden mij ook aan telkens aan iemand denken, maar ik weet niet aan wie. 

Krantenkoppen.
Koppen zijn vaak het meest tendentieuze van een krantenstuk. Vrt.nws kopte op 16 maart:

• ‘Antwerpse stadsbestuur verplicht Arenberg om multiculturele foto’s te vervangen door klassieke schilderijen.’ 

Guust Peters heeft op zijn facebookpagina een aantal alternatieven gesuggereerd. 

• ‘Stadsbestuur laat originele schilderijen terughangen in Arenbergschouwburg.’ 
• ‘Foto's van Mous Lamrabat krijgen andere plaats in de Arenberg’ 
• ‘Portrettengalerij aan staatsietrap in Arenbergschouwburg wordt in ere hersteld.’ 
• ‘Befaamde figuren keren terug naar hun oorspronkelijke plaats.’

Ja, je kunt met krantkoppen altijd twee richtingen uit.

• ‘Wonder aan het meer van Galilea. Jezus van Nazareth loopt over het water’  
• ‘Onthutsend. Zelfverklaarde koning der Joden kan niet zwemmen.’

Anti-geschiedenis.
Het schilderij in Leiden was een ‘modern’ schilderij. De ruzie ging dus niet over de moderne of traditionele stijl van het schilderij, maar over de personen die op het schilderij waren afgebeeld. Dat geldt ook voor de schilderijen in Antwerpen. Het gaat om de figuren van Marnix van Sint-Aldegonde en Gilbert Van Schoonbeke die een belangrijke rol hebben gespeeld in de geschiedenis van Antwerpen. Wie die schilderijen wil behouden, bewijst zijn gehechtheid aan die geschiedenis.
Omgekeerd, bewijst iemand die ze wil verwijderen ook dat hij géén belang hecht aan de geschiedenis? Dat is niet zeker. Maar de anti-geschiedenismentaliteit bestaat. Woke herleidt de geschiedenis tot die ene trieste dimensie van onderdrukten tegen onderdrukkers en schrapt al de rest. Of erger: een maand geleden las ik in de krant dat het Gemeenschapsonderwijs in de nieuwe lessentabellen een kwart minder uren wou besteden aan geschiedenisonderwijs.

Symbolenstrijd.
De hele Arenbergkwestie is natuurlijk niets meer dan een symbolenstrijd. Van nature ben ik minder geneigd om mij daarin te laten meeslepen. Symbolen zijn máár symbolen. Er zijn belangrijker zaken: het begrotingstekort, de immigratie, het klimaat, de oorlog in Oekraïne. Maar ... Oekraïne ... ik denk dat juist de mensen daar nogal heftig zijn als het op symbolen aankomt.

‘Woke is onbelangrijk’
Ik heb zelden zoveel reacties gekregen als op mijn stukje over de Arenberg-schilderijen. Bij  degenen die woke au sérieux nemen, lijkt mij dat normaal. Maar bij hun tegenstanders maakt dat een rare indruk. De hardnekkigheid waarmee ze herhalen dat woke onbelangrijk is of niet bestaat doet een beetje aan strijdbare atheïsten denken die ook maar blijven herhalen dat Hij niet bestaat. Waarom de hele kwestie dan niet negeren?

Artistieke appreciatie
Sommigen verleggen het schilderijen-debat van de cultuurstrijd naar die van de artistieke appreciatie. Hoe goed waren die schilderijen eigenlijk die men naar het depot verhuisd had? Hier heb ik de onsterfelijke Sir Humphrey aan mijn zijde. Als zijn minister een museum wil slopen, zogezegd omdat het alleen een ‘collection of  unimportant second rate 19th-century paintings’ tentoonstelt, antwoordt Humphrey: ‘But an important and representative collection of unimportant 19th-century paintings. A source of spiritual uplift to the passing citizenry.’ 

Treffers op Google
En trouwens, door wie moeten de Arenberg-schilderijen en -foto’s artistiek beoordeeld worden? Door een onafhankelijke groep specialisten? Michaël van Peel, de man die de naam Marnix Huppeldepup muntte, had een beter voorstel. Laten we het aantal treffers op Google vergelijken! Hij had vastgesteld dat Mous Lamrabat van de foto’s 20 000 treffers meer haalde dan de 16de-eeuwse Antwerpse stedenbouwer Gilbert van Schoonbeke wiens portret was weggehaald. In zijn bescheidenheid vergat hij te vermelden dat hijzelf op Google nog meer treffers haalt dan Mous Lamrabat. 

Leopold II-standbeelden
Ik hoor het argument van de artistieke waarde nooit als het over de Leopold II-standbeelden gaat. Zelf heb ik het ook niet gebruikt toen ik die beelden verdedigde*. Om zeker niet misbegrepen te worden: ik heb de beelden verdedigd, niet de persoon die ze voorstellen.

Kitcherige hoogreliëfs.
Heeft iemand de film Vanya on 42th street gezien? Die gaat over een toneelacteurs die Tsjechov repeteren in een vervallen theatergebouw. De inkomhal is nogal kitcherig versierd met laat 19de-eeuwse hoogreliëfs, die bij een uitgenodigde vriendin de volgende commentaar ontlokken: ‘I like these squirrels,’ waarop een van de acteurs antwoordt: ‘And the faces are actually from Shakespeare’s plays, or that’s what they say.’ Ik geloof dat het gebouw ondertussen gerenoveerd is. Ik hoop dat de ‘squirrels’ en de ‘faces’ er nog zijn.

Activistisch links en het traditionele straatbeeld
Heeft iemand de serie How I Met Your Mother gezien? Daar komt de verrukkellijke Zoey, het activistische liefje van Ted op voor het behoud van een vervallen hotel, The Arcadian. Hier is het politiek links dat het historische straatbeeld van New York wil vrijwaren, tegen de economische belangen in. Als er moet gekozen worden tussen traditie en economische belangen, dan hou ik mij op de vlakte. Maar als de traditie geen geld kost, zoals in de Arenberg, dan ben ik vóór de traditie. 

Mijn oude school
Kent iemand de prachtige school waar ik jarenlang heb lesgegeven, het Sint-Ursula-Instituut in Onze-Lieve-Vrouw Waver? Daar heeft de dynamische algemeen directeur ervoor gezorgd dat er aan enkele muren gigantische moderne schilderijen zijn opgehangen. Er waren er bij die ik graag zag, en andere die ik niet graag zag. In het algemeen hield ik niet van de stijlbreuk met het 19de-eeuwse decor. Ik zou die muren kaal gelaten hebben. Maar onze directeur heeft in elk geval de schilderijen niet boven de bestaande fresco’s gehangen.

* Over de standbeelden van Leopold II, zie mijn stukje hier.