Oekraïne: rechtvaardigheid en realisme

Diplomaten

 

    In De Tijd citeert Rik Van Cauwelaert een aantal diplomaten die, zoals hun beroep het voorschrijft, een diplomatieke oplossing van de oorlog in Oekraïne bepleiten. Ik ben helemaal vóór die diplomatieke oplossing, zolang de Westerse wapenleveringen ondertussen maar doorgaan. Ook pleiten de diplomaten voor meer Realpolitik en tegen een morele benadering van de kwestie. Maar wat is hier Realpolitik? Zolang de Europese Gemeenschap geen echt leger heeft, is Rusland de enige kandidaat voor hegemonie op het Europese continent. Echte Realpolitik zou er eigenlijk in moeten bestaan om het conflict zo lang mogelijk te laten aanslepen, zodat Rusland maximaal verzwakt. Ik zie vanuit West- en Midden-Europees standpunt, naast het gevaar voor nucleaire escalatie, eigenlijk maar één reden om het conflict niet te laten aanslepen, en dat is bij uitstek een morele reden: het lijden van Oekraïense burgers, en van soldaten aan beide kanten, zo veel mogelijk beperken.
     Maar natuurlijk bedoelen de diplomaten met hun voorkeur voor een realistische boven een morele benadering iets anders: dat je in diplomatie niet ver geraakt als je conflicten bekijkt als iets dat tussen ‘goeden’ en ‘slechten’ wordt uitgevochten en dat je niet moet zoeken naar een rechtvaardige oplossing*, maar naar een realistisch compromis. Als we het dan toch over compromis hebben – ik ben voorstander van een compromis tussen rechtvaardigheid en realisme. Het is trouwens onrealistisch om geen rekening te houden met het – weliswaar manipuleerbare – rechtvaardigheidsinstinct van de betrokken partijen.

Elon Musk en Boudewijn Bouckaert. 

     Nog voor hij er eigenaar van was, deed Elon Musk op het sociale medium Twitter een voorstel om de Oekraïense kwestie op te lossen: 

1. nieuwe referenda in de geannexeerde gebieden onder VN controle; 
2. de Krim bij Rusland; 
3. garanties voor watervoorziening in de Krim; 
4. Oekraïne blijft neutraal. 

     Dat voorstel valt nogal gunstig uit voor Poetin. Waarom gaat bijvoorbeeld de Krim integraal naar Rusland? In het referendum van 1991 koos 54 procent van de Krimbewoners vóór de Oekraïense onafhankelijkheid**. Verder is niet duidelijk of Musk zijn voorstel ziet als een rechtvaardige dan wel een realistische oplossing – of een compromis tussen de twee.
     Dat ligt anders bij professor Bouckaert die als rechtsgeleerde de beginselen van rechtvaardigheid vooropstelt. Zijn voorstel luidt onder andere, lichtjes ingekort***: 

1. Rusland vergoedt alle vernielingen op het Oekraïens grondgebied.
2. In Donetsk en Luhansk komen er referenda onder internationaal toezicht. Alle gevluchte inwoners mogen terugkeren en hun stem uitbrengen. Als 60 % voor Rusland stemt gaan ze naar Rusland en als 60 % voor Oekraïne stemt naar Oekraïne. Als geen van beiden 60% behaalt blijven de gebieden in condominion onder internationaal toezicht en worden er over tien jaar nieuwe referenda georganiseerd.
3. De Krim wordt in twee gedeeld. Het noorden gaat naar Oekraïne, het zuiden naar Rusland.
4. Oekraïne is volkomen soeverein en heeft het recht bij de Navo aan te sluiten.

     Ik ben het vooral eens met Bouckaerts laatste drie punten. De verdeling van de Krim en de nieuwe referenda zijn realistisch als toegeving aan Rusland, en rechtvaardig tegenover de bevolking van de betrokken gebieden. Dat Oekraïne mag beslissen om bij de Navo aan te sluiten is rechtvaardig vanuit het soevereiniteitsbeginsel en realistisch vanuit de recente ervaring van de Oekraïeners. Die zullen helemaal niet de behoefte voelen om zich geen tweede keer onbeschermd bloot te stellen aan een Russische inval. 
     Het eerste punt - dat van de vergoeding van de schade - lijkt op het eerste gezicht heel rechtvaardig. Ik heb  echter bezwaren vanuit het realisme. Ik zie niet in hoe herstelbetalingen kunnen worden afgedwongen zonder een verpletterende overwinning te behalen op Rusland, zonder dat, bij wijze van spreken, Moskou wordt ingenomen door Oekraïense troepen, de hele regering wordt afgezet en Poetin wordt verplicht om aan een klein smal tafeltje de capitulatie te ondertekenen.  Dat is geen realistisch scenario. En helemáál rechtvaardig is het ook weer niet om de Russische burgers voor alles te laten betalen****. Zoals het ook niet helemáál rechtvaardig is om de burgers van de Europese Gemeenschap daarvoor te laten betalen, hetgeen nochtans, vrees ik, het geval zal zijn.  Misschien kan de Europese Gemeenschap op dat moment best wat goodwil van haar burgers kopen door op andere gebieden – ik denk aan migratie – een minder onpopulair beleid te gaan voeren.

 

Poetins rationaliteit Rationaliteit

     De Amerikaanse polemoloog John Mearsheimer is er de man niet naar om militaire conflicten vanuit rechtvaardigheidsbeginselen te benaderen. Als ‘offensieve realist’ heeft hij veel begrip voor Poetins oorlog. Die oorlog vindt hij een rationele beslissing. Poetin moet in de eerste plaats denken aan de veiligheid van zijn land; gebiedsuitbreiding is een van de middelen om die veiligheid te garanderen. 

     Maar een rationele beslissing sluit misrekening niet uit. Rusland heeft de Oekraïense weerstand én de reactie van het Westen onderschat, heeft Finland en Zweden in de armen van de Navo gedreven, heeft zijn militaire onmacht aangetoond en heeft de Russische reputatie van ‘vijand van het Westen’ bevestigd. Dat zijn allemaal zaken die ervoor zorgen dat zijn land nu minder veilig is dan vroeger. Hij zou zichzelf streng moeten toespreken: ‘Vladimir, take your loss,’ maar dan in het Russisch. Doet hij dat niet, dan is dat omdat een compromis zijn eigen machtspositie in gevaar kan brengen – iets wat Mearsheimar ‘poisonous domestic politics’ zou noemen, een verklaring die hij overigens ongaarne gebruikt.

 

*Onder het trotse woord ‘rechtvaardigheid’ versta ik in de eerste plaats enkele eenvoudige spelregels zoals het respecteren van grenzen en soevereiniteit, het nakomen van verdragen en het eerbiedigen van rechten van nationale minderheden.

** Zie het Wikipedia-artikel hier.

*** Het voorstel van Bouckaert houdt verder nog de volgende punten in: het Internationaal Strafhof mag de oorlogsmisdaden van beide kanten onderzoeken en de daders berechten; Cherson en Zaporishia gaan integraal terug naar Oekraïne; aan de grenzen van beide landen komt een gedemilitariseerde zone van 50 km aan beide kanten.
****Zie mijn stukje hier.