Kernenergie, neoliberalisme, overheid

    ‘Er is geen enkel privébedrijf meer te vinden,’ schrijft Lieven Sioen (DS 6/5) ‘dat het financiële en verzekeringsrisico voor een nieuwe centrale wil dragen.’ Dat doet mij denken aan de goede oude tijd van vóór het zogenaamde neoliberalisme.    
      Voor de jaren tachtig leefde in veel kringen de gedachte dat het privé-initiatief zijn beste dagen had gehad. Voor grote en vernieuwende initiatieven had je gigantische concerns nodig die de grote kapitalen kon bijeenbrengen, en het grootste concern van allemaal, de staat, kon dat in laatste instantie nog het beste doen. De socialistische partijen van die tijd waren minder bezig met ‘herverdeling’ – dat was iets voor de vakbond – dan met de verschuiving van privé-initiatief naar openbaar initiatief. Op communistische studievergaderingen leerde ik dat de socialisten dan wel verraders waren, maar ze vertegenwoordigden tenminste het ‘dynamische’ kapitalisme, met veel staatstussenkomst.
     De staatstussenkomst in de economie is met het neoliberalisme niet verdwenen. De bedrijfsbelasting bleef hoog, en subsidiestroom bleef vloeien, om de tewerkstelling veilig te stellen, om ecologische activiteiten te stimuleren, en ergens bleef ook op de achtergrond de gedachte dat het zonder de overheid niet goed kwam met de technologische vernieuwing. En de redenerig – die je bijvoorbeeld bij Mazzucato terugvindt – is niet helemaal uit de lucht gegrepen. De overheid kan zich inderdaad meer risico’s veroorloven bij investeringen. Meer zelfs, de overheid kan zich ongeoorloofde risico’s veroorloven omdat ze bij verlies altijd naar belastingsgeld kan teruggrijpen.
      Hoe zit het dan met de kernenergie? Is dit een project waar het privé-initiatief niet goed genoeg voor is? In zekere zin wel. De belangrijkste reden is, geloof ik, de onvoorspelbaarheid van de toekomstige politieke beslissingen aangaande energie: over evoluties in het klimaatbeleid, over de veiligheidsvereisten voor kerncentrales, over de opslag van het afval, enzovoort. Een nieuwe regering met wat Groene ministers kan bijvoorbeeld en cours de route de kostprijs van het project verdubbelen met nieuwe veiligheidsvoorschriften.
       En waarom ook zou een privé-bedrijf geld investeren in nucleaire vernieuwing, als het risicoloos kan investeren in energievormen die – door overheidsmaatregelen – een verzekerd rendement opleveren  Indertijd konden privébedrijven wel de risico’s aan om lange-termijn investeringen te doen in zeebodemonderzoek, aanleg van boorplatforms, zoals we dat kennen van de Noorse televisieserie State of Happiness. 

P.S. 

Op dit blogstukje kreeg ik twee inhoudelijke reacties. De reactie van EF illustreert de eerste zin van mijn laatste alinea:

 Grote bedrijven kiezen per definitie voor de investering met het hoogste rendement en het laagste risico. Dan kom je in de energiesector snel uit bij de groene energie. De overheid geeft het belastinggeld van de werkende bevolking in de vorm van subsidies aan multinationals die deze subsidies als verdienmodel zien, en niet zozeer de zonne- en windenergie die ze ermee opwekken. Het bedrijf heeft een door de overheid gegarandeerde winst en de politici geven elkaar schouderklopjes ‘goed bezig met de groene revolutie’. Iedereen tevreden! … Behalve de belastingbetaler, die ook nog eens meer moet betalen voor zijn elektriciteit.Een van mijn klanten, een groot Europese energiebedrijf, heeft in Brussel een heel peloton lobbyisten rondlopen, voor elke energiebron: gas, diesel, wind, zon, nucleair en steenkool. Toen ze me dat vertelden, trok ik mijn wenkbrauwen op, waarop ze lachend eraan toevoegden: Il y a de l'argent à gagner partout.

Een tweede reactie kwam van K.H. en was behoorlijke kritisch. Ik geef de argumenten in een lichtjes andere volgorde.

 Kerncentrales door privé-investeringen? Nee, absoluut niet. 

1. Welke privé-maatschappij zal willen investeren in een kerncentrale als de politiek elk moment stokken in de wielen kan steken (kernstop of zo)
2. Een kerncentrale kost zo rond de 10-15 miljard. Er kunnen er al niet veel bedrijven of conglomeraties dat aan. 
3. De bouw van zo’n kerncentrale duurt zo’n 10-15 jaar. Dat maakt het niet aanlokkelijk voor onmiddellijke return on investment, en zal dus leiden tot een hoge energieprijs wegens langdurig risico.
4. Er moet er een enorm budget worden weggezet om het spel na afschrijving af te breken en te saneren (zo’n 10-20 miljard) en ik vertrouw géén privé-maatschappij met zo’n kapitaal.
5. Een kerncentrale moet 24/7 bewaakt worden door reguliere troepen en die kunnen alléén maar geleverd worden door de staat en dan heb je twee verschillende commandostructuren en dat geeft altijd problemen.
6. Je moet toezien dat er geen splijtstof weggeraakt om een vuile bom te bouwen en ook die controle komt aan de staat toe. Welk consortium zal dat soort betutteling toestaan ?

      Dat zijn natuurlijk stevige argumenten. Het eerste argument parafraseert wat ik in mijn eigen stukje aanhaal. De twee volgende argumenten spreken dan weer mijn betoog tegen dat privé-maatschappijen dergelijke investeringen in principe wel aankunnen.
     Eigenlijk houden de argumenten 2-6 allemaal in dat kernenergie ontzettend duur is: de bouw, de duur van de bouw, de sanering achteraf, de militaire beveiliging, de controles. Dat werpt de vraag op of die heel hoge investering ooit voldoende zal opbrengen – vergeleken met andere energievormen die even klimaatneutraal en betrouwbaar zijn. Als dat niet zo is, dan is de investering noch interessant voor een privé-firma, noch voor de staat.
     De drie laatste argumenten veronderstellen dat sommige kosten hoe dan ook aan de staat toekomen. Ik neem aan dat daarvoor best afspraken mogelijk zijn, maar het is een omstandigheid die de voordelen van een privé-investering gedeeltelijk te niet doet.