De mainstream media en het pluralisme

      Met mijn FB-vriend Petrus van Kortrijk voer ik af en toe een discussie over de vraag of onze persorganen lijden aan linkse bias. Ik beweer van wel, en Petrus beweert van niet. We hebben om zoiets te beweren allebei onze argumenten die, bij nadere beschouwing, nogal flauw zijn. Hoe vaak we ze ook herhalen, ze worden niet sterker. Petrus wijst erop dat bijna alle journalisten die van de ‘rode’ VRT naar de politiek overstapten een rechtse partij als thuishaven kozen. Ik wijs erop dat volgens breed opinie-onderzoek de meerderheid van de journalisten een linkse stem uitbrengen bij de verkiezingen. Petrus zou moeten weten dat je onooglijke getallen niet mag extrapoleren, ik zou moeten weten dat het stemgedrag van een journalist niet noodzákelijk weegt op zijn berichtgeving – al kán het wel.
     Een eerste waarheid in deze kwestie is dat het oordeel over de bias sterk afhangt van de beoordelaar. Radicaalrechtsen zien overál linkse bias en radicaallinksen zien overál rechtse bias. Petrus en ik zijn allebei gematigd – daar hebben we dus al geen last van. Maar toch verschillen we van mening. Ik vind dat – niet overál maar vaak –  linkse vooroordelen de berichtgeving beïnvloeden, terwijl Petrus vindt dat … het vooral goed meevalt. Hij is min of meer tevreden, en ik ben min of meer ontevreden. Ha, denk ik dan, de linkse Petrus is tevreden over de pers, is dat niet voldoende bewijs van een linkse bias? ’t Is mogelijk, maar het kan ook een bewijs zijn dat ik radicaler ben dan ik denk, en radicaler dan Petrus. Zo kom ik er niet. 

Wetenschappelijk onderzocht
     De tweede waarheid is dat het allemaal heel moeilijk objectief te onderzoeken valt. Anderhalf jaar geleden verscheen een bundel studies van politicologen – Journalistiek uit balans? – waarin bewezen werd dat het met de bias nogal meeviel. In mijn krant (5 juni 2023) verscheen toen een artikel van Jan-Frederik Abbeloos met als kop: Nu ook wetenschappelijk bewezen: De Standaard en co. zijn niet partijdig*.
      De studie had onder andere nagegaan of onze kranten op dezelfde ‘toon’ berichtten over de verschillende politieke partijen. Wat was de conclusie? De meeste krantenkoppen over de partijen hadden een neutrale toon (73 %), andere hadden een negatieve toon (20,5 %) en een kleine minderheid had een positieve toon (6,5 %). Ik vond het interessant om eens de ratio tussen positieve en negatieve toon uit te rekenen. De gegevens dateren van enkele jaren geleden. Sommige partijen bestaan niet meer, andere zijn van naam veranderd, andere speelden toen nog geen rol van betekenis. Dit zijn de cijfers:

 

	Ratio positief / negatief
LDD	17 %
N-VA	27 %
OPEN-VLD	29 %
CD&V	30 %
SP.A	34 %
GROEN	41%
VB	43%

 

     De grote verrassing hier is dat VB zich volgens die cijfers het vaakst van alle partijen over een positieve toon kan verheugen. Voor zover ik onze pers ken, kán die conclusie niet juist zijn. Er móet een fout gebeurd zijn. Aan de andere kant vermoed ik hier geen foul play. Ik heb een achtergrond als filoloog en weet ongeveer hoe men bij het bestuderen van een ‘corpus’ van teksten te werk gaat. Zoiets gebeurt met ‘parameters’, en als die eenmaal zijn vastgelegd worden ze consequent toegepast, en kan de computer daarna het telwerk doen. Ik heb dat zelf nog gedaan met de Spaanse lidwoorden. 
     De fout zal dus niet gelegen hebben in de ‘parameters’ maar in de aard en de beperkte omvang van het corpus. Men heeft immers niet de integrale inhoud van de artikels gescand, maar alleen de koppen. Dat is een begrijpelijke grens die men zichzelf oplegde in een tijd dat men een ‘corpus’ nog manueel moest uitpluizen en beoordelen. Maar gezien de vrij losse verhouding tussen kop en verdere inhoud moet hier iets fout gelopen zijn. 

Het perslandschap in de VS
     In de Verenigde Staten is men, geloof ik, al wat verder gevorderd in de studie van bias in de media. En met AI zal binnenkort nog veel meer mogelijk zijn. Ondertussen hebben de Amerikanen die bewonderenswaardige site AllSides.com die informatie en ideeën aanbiedt vanuit het volledige politieke spectrum. AllSides publiceert ook een grafiek waarin ze de politieke strekking van de belangrijkste kranten, tijdschriften en zenders  aangeeft. Het onderzoekscorpus bestaat niet uit het gedrukte materiaal of de uitzendingen, maar uit wat online gepubliceerd wordt.
      De classificatie omvat Left, Left-Leaning, Centre, Right-Leaning en Right. Ik vertaal even naar links, centrum-links, centrum, centrum-rechts en rechts. MSNBC is links, CNN is centrumlinks, BBC is centrum, Fox-business is centrum rechts en Fox-News is rechts. Er wordt waar dat nodig is een slim onderscheid gemaakt tussen ‘nieuws’ en ‘opiniëring’. National Review Online, dat ik soms lees, is centrumrechts in zijn ‘nieuws’ en rechts in zijn ‘opiniëring’. Verder wordt er met verschillende assen rekening wordt gehouden. Het libertarische Reason, dat ik ook soms lees, is sociaal-cultureel links en sociaal-economisch rechts, waardoor het bij de uiteindelijke beoordeling in het centrum terechtkomt. Enige tijd geleden stond het bij centrum-rechts, want media kunnen opschuiven. Ook kunnen de mensen van AllSides van mening veranderen, of van parameters.
    Interessant is de plaats van de bekende, traditionele kranten. Ik geef die weer in onderstaand grafiekje, met het onderscheid tussen ‘nieuws’ en ‘opinie’. 

	Links		Centr. links		Centrum		Centr. rechts		Rechts
	nieuws	opinie	nieuws	opinie	opinie	nieuws	opinie	nieuws	nieuws	opinie
New York Times
Washington Post
USA Today
Wall Street Journ

     De classificatie is niet te nemen of te laten. Ik neem aan dat een linkse tante als Susan Neiman de New-York Times liever neoliberaal-woke zou noemen dan links en centrum-links. Maar enkele vaststellingen liggen voor de hand. Ten eerste: centrum-links overheerst. Ten tweede: rechts valt er eigenlijk niets te beleven. Dat terrein wordt ingenomen door marginale kranten als The Washington Times en de New York Post, en vooral door televisiezenders, radiostations, podcasts en sociale media. De derde vaststelling is dat ook het centrum ondervertegenwoordigd is. Als ik eigenaar was van USA Today of van de Washington Post zou ik mij afvragen of een verschuiving in die richting mij geen unique selling position zou kunnen opleveren. 

Jef Bezos en de Washington Post
       Bij de laatste verkiezingen heeft Jef Bezos, die sinds 2013 eigenaar is van de Washington Post, aan zijn krant opgelegd om géén openlijke steunverklaring aan Kamala Harris te publiceren. Is dat een onderdeel van een bredere operatie om de krant naar het centrum te laten opschuiven? En heeft zo’n operatie kans tot slagen? De Washington Post zou onlangs 200.000 lezers verloren hebben, lees ik. Komt dat dankzij of ondanks de ingrepen van Bezos? Het is voor een heel verre waarnemer als ik, moeilijk om op die vragen te antwoorden. Maar ik mijmer wel graag over de media in het algemeen, over censuur, vrije mening, bias, en externe beïnvloeding.
      Ik ken de Washington Post van films als All the Presidents Men (1976) en The Post (2017). Die laatste film belicht onder andere het conflict tussen eigenares en redactie: Kay Graham (Meryl Streep) tegen Ben Bradley (Tom Hanks). Ik zie dat graag, ook als het om fictieve karakters gaat, zoals in de televisieserie Lou Grant (1977-1982), met hoofdredacteur Lou tegen eigenares Margaret Pynchon***. 

Drie doelstellingen
     Mijn sympathie is bij zulke conflicten verdeeld over de twee partijen. De eigenaar wil zoveel mogelijk verkopen, wat normaal is, en de redactie wil door haar berichtgeving en opiniëring de waarheid aan het licht brengen, en een betere wereld dichterbij brengen. ’t Zijn drie mooie doelstellingen, waarvan ik de tweede – de waarheid aan het licht brengen – de allermooiste vind. Het is een doelstelling die ik niet graag bedreigd zie door de andere twee. Een eigenaar die alléén meer wil verkopen, zal erop aandringen dat het publiek naar de mond wordt gepraat en dat de voorpagina wordt gevuld met sensatie. En een redactie die te véél de wereld wil verbeteren,  zal de feiten selecteren die haar mening over een betere wereld bevestigen, en ze zal beurtelings alarmeren en sussen om bij het publiek het gewenste gedrag te verkrijgen.
     Hoe verantwoordde de redactie van De Morgen al weer dat ze geen boodschappen meer zou plaatsen op X? ‘We zetten de mensenrechten voorop. We … geloven dat een betere wereld mogelijk is en proberen daar actief een bijdrage aan te leveren.’ Ja, dat is ook hoe de narcistische persmagnaat in Citizen Kane (1941) zijn krant voorstelde: ‘I will provide the people with a fighting and tireless champion of their rights as citizens and as human beings.’ En we weten hoe dát verhaal geëindigd is.

Morele principes, taakverdeling, strekking
     Er zijn enkele morele principes voor de betrekkingen tussen een eigenaar-uitgever en een hoofdredactie. De eigenaar heeft de uiteindelijke beslissingsmacht. De eigenaar mag de krant niet misbruiken voor zijn eigen zakelijke of andere belangen. De eigenaar mag de waarheidsvinding van een krant niet in de weg staan. 

      Daarnaast is er de kwestie van de taakverdeling. Iedereen doet waar hij het beste in is. De eigenaar zorgt voor de zakelijke kant, voor inkomsten en uitgaven, en de hoofdredactie zorgt voor de inhoudelijke kant. Een eigenaar die zich voortdurend moeit met de inhoud van de krant is een dwaas en een hoofdredacteur die dat toelaat is een vod.
      Voor de ‘strekking’ van de krant is het wat ingewikkelder. Mag een eigenaar een krant in een of andere ideologische richting sturen? Mag hij een strekking opleggen? Ik ga er even van uit dat de ene strekking – links, centrum of rechts – niet a priori beter is dan een andere, en dat ze ook geen waarheidsgetrouwe berichtgeving in de weg moet staan. Wat zou er dan fout zijn als Bezos zijn krant meer naar het centrum zou duwen? Hij heeft tenslotte niet gevraagd dat de krant de kandidatuur van Trump zou steunen, alleen dat ze geen openlijke steunverklaring – een ‘endorsement’ – ten voordele van Harris zou publiceren als standpunt van de redactie. 

Voor- en nadeel van ‘endorsements’
      De gewoonte van kranten om bij verkiezingen een bepaalde politieke partij openlijk te steunen komt ons Vlamingen, sinds de ontzuiling, wat vreemd over. In de VS is de praktijk ingeburgerd, maar met de nodige uitzonderingen. Tot 1976 bijvoorbeeld publiceerde de Post amper redactionele steunverklaringen. Na 1976 publiceerde ze geregeld, maar niet altijd, steunverklaringen voor de Democratische kandidaten, o.a. voor Jimmy Carter en voor Barack Obama. Voor mij is dat prima, maar het had niet gehoeven. En met kandidaten als Kamala Harris en Trump vind ik de afwezigheid van stemadvies niet zo’n slechte keuze.
       Ik ben niet uit principe tegen ‘endorsements’. Het heeft iets eerlijks. Het zou verfrissend zijn mocht De Standaard in naam van de hele redactie oproepen om voor de partij Groen te stemmen. Het zou goed overeenkomen met de strekking van de berichtgeving en de commentaren in de krant. Maar zo’n partijpolitieke voorkeur zou voor ruzie zorgen op de redactie waar sommigen ongetwijfeld de voorkeur geven aan Vooruit of PVDA, of desnoods aan CD&V en Open-Vld. In een tweepartijenstelsel is het gemakkelijker om een krant achter één partij te scharen, in een meerpartijenstelsel is dat moeilijker.
      En er zijn nog andere nadelen aan een openlijke steunbetuiging aan een partij. Je wekt de indruk dat je het met álles eens bent van wat die partij zegt of doet. Je stelt je kwetsbaar op tegenover je vijanden. Je schopt jezelf, zoals een FB-vriend dat verwoordde, in een hoekje waar men je niet meer uitlaat. Aangezien ikzelf wat naïef ben, heb ik op de sociale media altijd toegegeven dat ik op N-VA stem. Ik krijg daarom wel eens een reactie dat ik dús niet ‘objectief’ ben, dat ik ‘partijdig’ ben, of dat ik iets beweer alleen omdat N-VA dat ook beweert. Of men werpt mij allerlei andere beweringen van N-VA’ers voor de voeten, over onderwerpen waar ik niets over te melden heb. En dan vraagt men mij wat ik dáár dan wel van denk, terwijl ik juist een hele trage denker ben.
      Mocht ik het kunnen overdoen, ik zou dezelfde fout opnieuw maken en me als N-VA-stemmertje kenbaar maken. Maar taktisch is het beter om je partijkeuze te verzwijgen, te zeggen dat je voor persónen stemt, dat alle partijprogramma’s goede en slechte punten bevatten, en dat je met geen enkele ideologie iets te maken hebt. Noem je jezelf neoliberaal of conservatief, dan krijg je makkelijk het verwijt dat je dús een dogmatische neoliberaal en conservatief bent. Voor sommigen is dat genoeg om niet te diep op je argumenten te moeten ingaan. De Standaard doet er dus beter aan mijn voorbeeld niet te volgen en zich niet openlijk voor Groen uit te spreken. Hun groene artikels zouden aan geloofwaardigheid inboeten. Ze zouden voorzichtiger moeten omspringen met de ecologische thema’s om het verwijt van partijdigheid te vermijden.

Sociaal-culturele polarisatie
     Had Bezos zijn krant overigens niet zachtjes in de richting van het centrum kunnen duwen en tegelijk een endorsement voor Harris laten publiceren, niet omdat Harris zo goed was, maar omdat Trump zo slecht was? Misschien was dat verkieslijk geweest. Maar uit wat ik van de Amerikaanse verkiezingen begrepen heb, heeft de sociaal-culturele polarisatie daar een grote rol in gespeeld. Sociaal-conservatisme versus woke, dat speelt bij velen een grotere rol dan de persoonlijkheid van Trump of Harris, of dan de mogelijke verschillen in economisch en buitenlands beleid. Mocht de Washington Post juist in de kwestie van culturele polarisatie naar het neutrale centrum evolueren, zou mij dat niet onwelgevallig zijn.

Het pluralisme bedreigd?

      Een volledig ‘neutrale’ krant, die ‘objectief ‘over de feiten bericht,  en ‘alle’ meningen aan bod laat komen, is onmogelijk****. Bronnen moeten worden geselecteerd, feiten moeten worden geduid, en er is altijd een grens – hopelijk geen juridische – aan wat men als mening toelaatbaar vindt. Bovendien bestaat er een gretig publiek dat wil betalen voor partijdige berichtgeving. Het beste scenario is dan een pluralistisch medialandschap met een evenwichtige vertegenwoordiging van eenzijdig linkse, centrum en rechtse organen. In subsidiaire orde is het ook een goede zaak als binnen die verschillende organen zelf ook een zeker pluralisme heerst, als een rechtse krant ook enkele linkse medewerkers tolereert, en een linkse enkele rechtse medewerkers. Tolerantie is altijd goed. In die zin moeten we hopen dat hoofdredacties een zeker evenwicht betrachten bij het aantrekken van medewerkers, en dat eigenaars en uitgevers niet te veel druk zetten op de hoofdredacties. Hoofdredacties, uitgevers en eigenaars hebben het recht om te censureren. Het is beter als ze het niet doen.

     Er zullen altijd magnaten bestaan die zich niet alleen laten leiden door het winstmotief, maar die ook nog eens de wereld willen verbeteren, zoals de rechtslibertaire miljardair Musk in de VS en de linksradicale multimiljonair Mathieu Pigasse in Frankrijk*****. Misschien hoort Bezos in het rijtje. Het is beter zulke mensen in de gaten te houden, zo lang we maar beseffen dat het pluralisme niet alleen van die kant bedreigd wordt. Staatsinterventie, ideologische modes, conformisme, bubbelvorming en de benadering van politieke meningsverschillen in morele categorieën zijn vele keren gevaarlijker. 

 

* Het stuk uit De Standaard staat hier. 

** De grafiek van AllSides staat hier. 

*** Margaret Pynchon werd in Lou Grant vertolkt door Nancy Marchand. In mijn herinnering zie ik haar ook als eigenares van de Washington Post in All The Presidents Men. Maar ik herinner mij dat dus verkeerd.

***** Mathieu Pigasse, die ooit verklaarde dat hij ‘zijn financiële belangen volledig in dienst stelt van zijn ideeën’ en dat hij ‘de media die hij controleert wil betrekken in de strijd tegen radicaal rechts.’ 

**** Voor de sociale media is het de vraag of een politiek neutraal algoritme mogelijk is. Ik zou het niet weten.