Raymond - Ray - Clerick (1923-2025)

    "Er is een verhaal dat papa meer dan eens verteld heeft. Dat verhaal gaat zo. Wanneer de keizer van Oostenrijk overleed, werd de kist naar de Kapuziner Gruft, de kapucijnencrypte, gedragen. Men arriveerde voor een gesloten poort en vanachter die poort hoorde men de stem van een monnik die vroeg: ‘Wie wenst tot deze crypte te worden toegelaten?’ Er was dan een heraut die antwoordde: ‘Zijne doorluchtige hoogheid Franz, of Jozef, of Franz-Jozef,  Keizer van Oostenrijk, Apostolische Koning van Hongarije, Koning van Dalmatië, Kroatië, Slavonië, Gallicië en Illyrië’ en, nog een reeks andere titels waaronder die van ‘Koning van Jeruzalem’. De stem van achter de deur antwoordde: ‘Die kennen wij niet.’ Daarop kortte de heraut de titels in en vroeg toegang in naam van de ‘Keizer van Oostenrijk en Koning van Hongarije.’ Weer antwoordde de stem: ‘Die kennen we niet.’ Ten slotte beantwoordde de heraut de vraag naar wie toegang zocht op een heel andere manier: ‘Een sterfelijke mens en arme zondaar.’ Toen ging de deur van de crypte open.
      Ik weet niet waar papa het verhaal vandaan had. Misschien had hij het gelezen bij de 19de-eeuwse toneelschrijver Friedrich Hebbel – hij had een exemplaar van Hebbels toneelstukken in zijn boekenkast.  Misschien ook heeft hij het in de Paris-Match gelezen toen de laatste keizerin van Oostenrijk, de mooie Zita, overleed. Papa las met evenveel gretigheid 19de-eeuwse toneelschrijvers als de cronique scandaleuse in de hedendaagse populaire pers. In elk geval, het verhaal over de Kapucijnencrypte zegt iets over papa’s opvattingen over begrafenissen, over het leven, en over zichzelf, over hoe hij zichzelf zag. 
     Papa heeft lang geleden reeds zijn wensen kenbaar gemaakt voor zijn begrafenis. Het moest een sobere dienst zijn. Er moest een stukje uit Debussy’s Claire de Lune worden gespeeld. En vooral mocht er niet lang en breed gepreekt worden over hoe ‘goed’ en hoe ‘fantastisch’ de overledene was geweest. Dat hij eigenlijk een soort ‘heilige’ was geweest. Hoe hij altijd ‘voor iedereen klaar stond.’ Maar hoe hij ook ‘met volle teugen van het leven genoot.’ Papa vond zulke lofredes ongepast. De overledene was een arme zondaar. Liever dus dan een lofrede, enkele simpele feiten.
     Papa is geboren in 1923. Toen hij twee jaar was verhuisde het gezin naar Amerika. Toen hij 6 jaar was stierf zijn jonge zusje. Toen hij 12 jaar was keerde het gezin terug naar België. Toen hij 14 jaar was stierf zijn moeder. Zijn zusje, zijn moeder en Amerika heeft papa zijn leven lang gemist. 
    En dan kwam het college, waar ik van papa nooit veel goeds over heb gehoord. Soms denk ik dat films in die tijd de enige lichtpunten in zijn leven waren. Bij ons laatste gesprek, drie dagen voor zijn dood, bracht papa nog een hele reeks Hollywoodsterren uit de jaren 30 ter sprake. Ik moest die hun foto’s dan opzoeken op mijn gsm. Met papa’s overlijden verdwijnen die sterren nu samen met hem. Hij was geloof ik de enige persoon ter wereld die aan hen nog een levende herinnering aan bewaarde.
     De jaren 30 lopen ten einde, de Tweede Wereldoorlog breekt uit.
     Papa werd gedeporteerd naar Duitsland om daar te gaan werken in de oorlogsindustrie. Hij probeerde te vluchten naar Zwitserland, werd dicht bij de grens gevat, werd ondervraagd, met een gebroken neus als gevolg, en werd veroordeeld tot een maand gevangenisstraf. Gelukkig werd hij daarna liefdevol opgevangen in een warm Zuid-Duits gastgezin, met wie hij voor de rest van zijn leven de vriendschapsbanden onderhouden heeft door wederzijdse bezoeken en briefwisseling.

      Terug in België kon papa moeilijk aarden in het land dat hij omschreef als petit-pays-petit-esprit. Hij trok weer naar Amerika om daar een nieuw leven te beginnen. Maar de liefde voor een meisje van de streek was sterker. Hij keerde terug om te trouwen. Hij werd vader van mij, van Bernard, van Alex. En vader ben je voor het leven, met alle liefde en botsingen die erbij horen. Toen ik een jaar of twintig was maakten papa en ik elk weekend heftig ruzie over hoe ik verder mijn leven zou inrichten. Van één van die ruzies herinner ik mij de afloop: we begonnen allebei hartstochtelijk te wenen, we vielen in elkaars armen, we omklemden elkaar langdurig en uit alle macht, wanhopig vanwege het verdriet en de pijn die we elkaar aandeden. Het is de enige keer dat ik papa heb zien wenen. Ik moest daaraan terugdenken telkens als ik met mijn leerlingen een bepaalde scène uit het toneelstuk Death of Salesman besprak. 
      Papa heeft een bestaan opgebouwd als zelfstandige. Een gezin onderhouden gaat niet vanzelf. Hij heeft, een beetje tegen zijn natuur in, gewerkt als een paard. Op een bepaald moment combineerde hij het uitbaten van een bioscoop, het uitgeven van twee reclamebladen, een in Menen en een in Doornik, het verspreiden van publiciteitsfolders over Zuid-West-Vlaanderen en West-Henegouwen, en het runnen van een bar die open was tot in de vroege uren. Op zaterdag lag hij uitgeteld in bed, met de kranten van de week naast zich.
     Papa was er niet rouwig om toen hij op pensioen ging. Hij had nu meer tijd om te lezen in de Encyclopedia Britannica. Hij begon te schrijven, in elegant Engels, over zijn leven, en ook verzonnen verhalen, die hij slechts aan de allernaasten liet lezen. In die verhalen probeerde papa samen te vatten wat het leven hem had geleerd. Onder zijn beminnelijke charme was papa redelijk bitter. Papa zag gemakkelijk de belachelijke en de tragische kant van het leven. Een tragedie en een komedie, zei hij. De verhalen die hij schreef waren een oefening om ánders naar het leven te kijken: met humor en milde liefde. Op het doodsprentje staat een kort gedicht van papa, met de wijsheid ‘Beauty is all around’. Dat was voor papa niet vanzelfsprekend. Hij moest daar zijn best voor doen, om die ‘beauty’ te zien. En hij dééd zijn best.
     Papa is ondanks zijn hoge leeftijd helder en gezond gebleven tot 4 maanden geleden. Een longonsteking deed hem in het ziekenhuis belanden, en later in een ziekenbed thuis. Toen hebben we voor de zoveelste keer gezien wat mama waard is. Ze was Martha en Maria tegelijk, de roeping van de plicht werd geëvenaard, nee overtroffen, door de tederheid van de liefde. Samen met mijn broer Alex die al lang daarvoor een steun en toeverlaat was, en samen met de thuisverpleegsters, heeft mama een mirakel bewerkstelligd. De laatste maand gebeurde wat niemand had verwacht. Papa verrees van zijn ziekbed, kon met een klein beetje hulp weer rondwandelen, kon zichzelf weer scheren met borstel en kwast, droeg op zondagen een vlinderdas, kon weer op zijn gewone plaats aan tafel plaatsnemen, kreeg zijn eetlust terug en sloeg het aperitiefje niet meer af dat hem werd aangeboden. Bij het kerstfeest zat hij aan tafel alsof er niets was gebeurd. En vooral, hij kon weer lachen als hijzelf of iemand anders iets grappigs zei. Dankzij mama is de laatste maand van papa’s ziekte de beste geweest." 

 

* Toespraakjes bij de 99^ste en honderste verjaardag van mijn vader staan hier en hier.