Nogmaals Musk: complotdenkerij

      Ik ben heel hard geschrokken toen bleek dat niet alleen hysterisch links maar ook redelijk verstandige mensen konden veronderstellen dat Elon Musk met opzet een nazigroet had gebracht op een openbare meeting. Die mensen hebben toch ook al eens gezien hoe Musk bij andere gelegenheden onhandige gebaren maakt. Ze moeten toch ook aanvoelen hoe onwaarschijnlijk het is dat Musk een bewonderaar van Hitler zou zijn, hoe onwaarschijnlijk dat hij die bewondering tot nu toe zorgvuldig geheim heeft kunnen houden, en hoe onwaarschijnlijk dat hij nu in een vlaag van ongecontroleerde overmoed uit de kast komt op een openbare bijeenkomst waar hij wordt gefilmd door tal van camera’s. Dat is onwaarschijnlijkheid verheven tot de derde macht. De enige die mij had kunnen doen twijfelen aan mijn eigen rustige zekerheid was mijn apolitieke vriendin C. Ik heb haar ondertussen gezien. Ze rolde met haar ogen en zei dat ze twee dingen niet begreep: dat er zoveel idioten waren die geloofden in die nazi groet en dat er zoveel idioten waren die voor Trump hadden gestemd. Over dat laatste hadden we een prettige discussie.
      Ik heb de beelden van Musks armzwaai helaas niet onbevangen gezien. Ik had al iets vernomen van de controverse. Maar had ik de beelden volkomen onvoorbereid gezien, dan had ik zeker tegen mijn vrouw gezegd: ‘Heb je dat gezien, dat is precies een Hitlergroet, dat gebaar van Musk.’ Maar ik zou nooit gedacht hebben dat het een Hitlergroet wás.
     Wat is er eigenlijk nodig om iemand te verleiden tot zo’n ongeloofwaardige interpretatie? In het algemeen zou ik zeggen: een gevoeligheid voor complottheorieën. Het is bekend dat domrechts veel creatiever is in het bedenken van mogelijke complotten dan dom-links. Maar er bestaat een theorie die niet alleen bij dom-links, maar ook bij slim-links, en zelfs bij slim-antirechts in het algemeen vrij algemeen wordt aangenomen. Dat is de theorie die stelt dat er een  wijdvertakt netwerk van invloedrijke, ‘hooggeplaatste’ crypto-nazi’s bestaat.  
     Zoals veel complotheorieën is de aanname niet helemaal-volledig-honderd-procent onmogelijk. Er zal in een stad als Washington heus wel een pedofilienetwerk bestaan, en ik sluit niet uit dat daar een Democratische senator, een progressieve rechter en een keurige kolonel deel van uitmaakt. Zoals het best zou kunnen dat er onder de talrijke Amerikaanse miljardairs, rechters en keurige kolonels een of twee gestoorde individuen rondlopen die in hun kelder nazi-parafernalia verzamelen. Zelfs als zijn er maar twee of drie, ’t is al erg genoeg, redeneert de complotdenker, en ondertussen wordt het netwerk in zijn brein altijd maar groter en groter en vindt hij almaar meer aanwijzingen.
     Ik herhaal mijn vraag: wat is er nodig om iemand te overtuigen dat Elon Musk een cryptonazi is – of om zoiets te beweren of te suggereren? 

1. De hierboven vermelde gevoeligheid voor complottheorieën – die op zich weer berust op een mengsel van naïviteit, sensatiezucht, achterdocht en wishful thinking. Naïviteit en sensatiezucht zijn niet voldoende, anders was ik de grootste complotdenker van allemaal.
2. Het ontwaren van een connectie: Musk heeft zijn steun toegezegd aan AfD, die een uiterst-rechtse partij is, en bovendien Duits, net zoals Hitler uiterst-rechts en Duits was*.  
3. De aanname dat Musk heel, heel slecht is, en zich dus logischerwijze aangetrokken voelt tot iets anders dat heel, heel slecht is, zoals het nazisme.
4. Het gevoel dat elke twijfel aan de beschuldiging neerkomt op een verdediging van Musk. 
5. Het gevoel dat elke twijfel aan de beschuldiging neerkomt op een vergoelijking van het nazisme. Wie de onschuld van een heks probeert te bewijzen, gaat de redenering, toont zich een aanhanger van hekserij. 
6. De overtuiging dat elke gelegenheid moet aangegrepen worden om voor het neofascistische gevaar te waarschuwen. Zelfs als de aanleiding op een wankele basis berust, blijft de waarschuwing op zichzelf waardevol. Misschien is de heks die we nu verbránden onschuldig, redeneert men, maar er is toch maar mooi een signaal gegeven aan de échte heksen dat het ons menens is.

      Kamagurka maakte niet zo lang geleden een tekening van een Tesla met de tekst: ‘Hitler heeft ook goede dingen gedaan’ – waarmee geloof ik verwezen wordt naar Hitlers inspanningen om zijn volk van Volks-wagens te voorzien. Mocht je die redenering doortrekken – dat mag je bij een cartoon nooit doen – is Musk niet alleen een bewonderaar van Hitler, maar is hij zelf een tweede Hitler. Je zou het controversiële gebaar in dat geval ook een Musk-groet kunnen noemen, wat in die optiek even erg zou zijn als een Hitler-groet. Dan is de hele omweg van de Hitler-groet interpretatie onnodig. 

                                                                            *

     Bij de reacties die ik heb gelezen, is mijn aandacht ook uitgegaan naar de toon en de bewoordingen. Ik zag oprechte verontwaardiging, hautaine naïviteit en smalend sarcasme. Sommigen gooiden het in de pedanterie en overtroffen zelfs mij in deze discipline. Ze beschreven uitvoerig en gedetailleerd het gebaar dat Musk gemaakt had. Ze gaven een historische schets van de Romeinse groet, bespraken het verschil tussen de Romeinse groet en de Hitler-groet, en weidden uit over de Amerikaanse Bellamy-groet en over Public Law 77-623 alsof dat zaken waren die ze al kenden vanop de lagere school.
      Opvallend was de toon in de nieuwsberichten. Enerzijds kon men zo’n lekker brokje sensatie niet laten liggen. Er moest iéts over worden gezegd, en dan moest de hypothese van een Hitlergroet met zoveel woorden vermeld worden. In zo’n nieuwbericht kan men moeilijk zeggen dat die veronderstelling onzin is, want bewijzen kan men dat niet. Maar men wou zich ook niet belachelijk maken. Dus werd er gezocht naar zo neutraal mogelijke bewoordingen. Zoals ‘Elon Musk doet een suggestieve beweging die doet denken aan de Hitler-groet.’ Zo’n formulering vráágt dan om sarcastische commentaren van cynische lui die zelf geen geloof hechten aan de Hitler-interpretatie, maar die graag de anti-antifascisten jennen. Ik gun het hen. Het zijn de oprechte commentaren die mij doen schrikken.*
         Zou ik zelf ooit in een onwaarschijnlijke interpretatie meegaan als het om een van mijn politieke vijanden ging? Ik denk het niet. Mocht er echt een foto van Dries van Langenhove opduiken waarop hij op een besloten bijeenkomst de Hitlergroet brengt, zou ik zeggen: zie je wel. Mocht er een opduiken van Filip de Winter op rijpere leeftijd – die op jongere leeftijd bestaan geloof ik – dan zou ik zeggen: dus toch. Maar we begeven ons hier op een heel ander niveau van geloofwaardigheid. Ik geloof dat Frank Vandenbroucke indertijd geld in brand gestoken heeft, vooral omdat ik dat in zijn plaats misschien ook had gedaan. Als hij het ontkende, zou ik ook dát geloven. En als er zwart op wit bewezen wordt dat Conner Rousseau racistische uitspraken gedaan heeft, ga ik op zoek naar de voor mij geloofwaardigste interpretatie, niet naar die die voor Rousseau het ongunstigst is.
      Kijk, ik ben een groot tegenstander van de PVDA, maar als er documenten opduiken die bewijzen dat die partij na de koerswijziging van 2008 nog aan internationale congressen heeft deelgenomen waar ook Noord-Koreaanse afgevaardigden aanwezig waren, ben ik niet geneigd om daar veel ophef over te maken. De PVDA over die kwestie jennen, dat wil ik wel. Wat ik iemand anders gun, gun ik ook mijzelf. Maar ik kan mijzelf niet overtuigen dat de meeste partijleiders stiekeme bewonderaars zijn van het Noord-Koreaanse regime. De vorige generatie was dat wel, maar dan openlijk.
      Ik ben veeleer goedgelovig van aanleg maar verhalen over grote samenzweringen trekken mij niet aan. Ik kan gemakkelijk aannemen dat er veel migranten naar Europa komen zonder dat daar een complot van de elites achter zit. Ik kan een eind meegaan in de hypothese van het ‘cultuurmarxisme’ binnen de intellectuele elite zonder daarachter een meesterplan te vermoeden. Ik stel vast dat De Morgen en De Standaard over bijna elk onderwerp identieke standpunten innemen maar ik geloof niet dat daar geheime vergaderingen van de twee hoofdredacties voor nodig zijn geweest. Ik weet dat er neonazi’s en neocommunisten bestaan maar ik heb de grootste moeite om te geloven in het bestaan van zogenaamde ‘crypto-nazi’s’ en ‘crypto-communisten’ die in het geheim overal in infiltreren. Van die laatste heb ik er nochtans zelf enkele gekend. 

 

* Een andere connectie is dat Elon Musk zijn jeugd in Zuid-Afrika heeft doorgebracht op het moment dat de neonazistische en terroristische groep van Terreblanche actief was. Mijn eigen connectie met het nazisme loopt langs mijn vader die ooit een Hitlergroet heeft uitgebracht. Ik heb de omstandigheden daarrond in een vorige stukje uit de doeken gedaan (Zie hier). Maar voor de rest heeft mijn vader in Duitsland elke ‘Heil Hitler’ beantwoord met een ‘Grüß Gott’.