Maggie Smith, en andere kortjes

Maggie Smith (1934-2024)
      Ik moet Maggie Smith voor het eerst aan het werk gezien hebben in de film Young Cassidy (1965).  Dat was lang vóór Harry Potter en Downton Abbey. Er was voor haar in die tijd nog een romantische rol weggelegd, met scènes waarin gekust werd - zo lang is dat geleden. Een decennium later zag ik haar terug in Murder by Death (1976) en California Suite (1978), want ik wou toen niet graag een film missen waarvoor Neil Simon het script had geleverd had. California Suite zal ik vanavond eens opnieuw bekijken, want ik zie dat ik hem kan huren op Prime. 

.Sociaal bloedbad
     ‘Trump jaagt schrik aan,’ zei Bjorn Soenens onlangs, ‘hij dreigt en wint mogelijk de Amerikaanse presidentsverkiezingen.’ Dan volgde een geluidsfragment met de stem van Trump: ’If I don’t get elected, it’s gonna be a bloodbath.’ Die zin uit zijn context halen was een schoolvoorbeeld van manipulatieve berichtgeving. Het volstond om twee of drie voorafgaande zinnen te citeren om te verduidelijk wat Trump aan het zeggen was. ‘We’re gonna put a one hundred percent tariff on every single car that comes across the line. And you’re not gonna be able to sell those. If I get elected! If I don’t get elected, it’s gonna be a bloodbath.’
     Nu blijft Trump natuurlijk een leugenaar, want ten eerste, je kunt de werkgelegenheid niet redden met tarieven; ten tweede, Harris zal waarschijnlijk ook die tarieven heffen; en ten derde, het afdanken van arbeiders is geen ‘bloedbad’, hoe vaak ook de vakbonden die hyperbool herhalen.

KMO’s belasten
     ‘In plaats van bedrijven meer te belasten, zou de overheid beter de belastbare basis vergroten door de privé-sector meer ademruimte te geven.’
     Je denkt dat het een citaat is van Voka of het VBO, maar het is van een Cubaanse econoom Omar Everleny Pérez Villanueva en het gaat over de situatie in Cuba. Sinds 2021 hebben winkels en KMO’s daar een betere regeling voor privé-bezit en rechtspersoonlijkheid gekregen, waardoor ze ondertussen goed zijn voor 14 procent van de economische activiteit. De communistische regering stelt de KMO’s nu verantwoordelijk voor prijsstijgingen en inflatie, en ze heeft wetten gestemd om het oprichten van ondernemingen te bemoeilijken en om zwaardere belastingen op te leggen.
     Communisten hebben al heel lang een discours dat vriendelijk is voor kleine en middelgrote ondernemingen. Alleen het grootkapitaal, het financierskapitaal, het monopoliekapitaal, de multinationals, de 1 %, maken de vijand uit die moet worden onteigend. Maar als het erop aankomt, wordt dat onderscheid tussen groot- en kleinkapitaal vergeten en is een KMO evengoed een kapitalistisch bedrijf als een ander. In kapitalistische landen kunnen zij evengoed dienst doen als fiscale melkkoe. In communistische landen mogen ze vooral niet veel armslag krijgen, want als ze succesvol zijn steken hun resultaten al te schril af tegen de kreupele staatseconomie. Dat is geen reclame voor het communisme. De mensen gaan zich dan vragen stellen.

‘Pro-Amerikaanse beleid’
     Tinneke Beekman schreef vorige week (DS 12/9)  dat Joe Biden sinds 2020 ‘op economisch gebied ongegeneerd een pro-Amerikaanse koers voert.’ Dat is een bijzonder ongelukkige formulering. Een Amerikaanse president die een pro-Amerikaanse koers volgt, stel je voor! Ze bedoelt natuurlijk een protectionistische koers, of desnoods een anti-Chinese koers.
    De formulering is om nog een andere reden ongelukkig. Een protectionistische koers is strijdig met de korte- en zeker de lange termijnbelangen van de meeste Amerikanen. Biden voerde dus geen pro-Amerikaanse maar anti-Amerikaanse koers. Net als Trump.

Tijdelijke leerkrachten in het onderwijs
     Een opiniestuk in De Standaard (12/9) vroeg dat invallende leerkrachten in het onderwijs beter zouden worden behandeld. De auteur van het stuk doet allerlei voorstellen. Een ervan trok mijn aandacht. ‘Laat iemand die twee trimesters meedraait, in de regel het derde trimester afmaken … Voor de te vervangen leerkracht wordt een andere oplossing uitgewerkt … Betrek de leerlingen bij die beslissing.’
     Het is vooral die laatste zin die mij aan het denken zet. Laat je de leerlingen mee beslissen over wie hen les moet geven? Het gaat volledig in tegen de bestaande regeling van vaste benoeming en tegen de eeuwenoude pedagogische traditie. Maar is dat voldoende als argument? Mijn zoon heeft wel eens gedurende een aantal maanden een interimaris gehad die vele malen beter was dan de vaste leerkracht. Als men de leerlingen betrokken had bij een beslissing, hadden ze er zeker voor gekozen om de interimaris te behouden en het aan anderen overgelaten om voor de vaste leerkracht ‘een andere oplossing te zoeken’.
     Hoe bescherm je leerlingen tegen slechte leerkrachten? Ik betwijfel of externe inspectie de oplossing is. Adam Smith twijfelde daar ook aan, in het laatste hoofdstuk van The Wealth of Nations, het hoofdstuk dat aan onderwijsbeleid gewijd is - zij het vooral aan de universiteiten.

Periodisering in de kunst
     In ons onderwijs is het gebruikelijk om de literatuur te periodiseren in ‘stromingen’. Ik deed daar enthousiast aan mee. Zo vertelde ik mijn leerlingen dat de begrippen ‘romantiek’ en ‘realisme’ in de kunst iets anders betekenden dan in het gewone gebruik. Evenzo vertelde ik dat het begrip ‘postmodernisme’ iets anders betekent als we over filosofie spreken dan wel over literatuur. In dat laatste geval betekent ‘postmodernisme’ ongeveer hetzelfde als ‘modernisme’ - een begrip dus dat je kon vatten in een aantal kenmerken. Ik deed dat liever dan definities geven. Over de postmoderne filosofie deed ik dan wat vaag. Iets over waarheid die subjectief en cultureel geconstrueerd is, en verandert al naar gelang het perspectief. Ik deed dat niet graag: iets vertellen dat ik zelf niet zo goed begreep.

Periodisering in de geschiedenis
     Ook in ons geschiedenisonderwijs wordt er traditioneel geperiodiseerd. Prehistorie, Oudheid, Middeleeuwen, Nieuwe Tijd, Nieuwste Tijd, met enkele bekende jaartallen als begrenzing, en als het moet nog verdere onderverdelingen en nuances. Ik was ongelukkig toen ik van mijn collega’s van Geschiedenis hoorde dat men vandaag een andere periodisering gebruikt. Alles wat na de Oudheid kwam en voor de Franse Revolutie werd voortaan bij het Ancien Régime gerekend, wat ik een zeer ongelukkige term vond.
     Bij de marxistische auteurs had je indertijd een ambitieuzer programma: daar werd niet alleen het verleden maar ook de toekomst mooi onderverdeeld in tijdvakken: oercommunisme, slavenmaatschappij, feodaliteit, kapitalisme, socialisme, communisme. En ook het heden, het kapitalisme, konden die auteurs nog verder onderverdelen. Het kapitalisme van hun eigen tijd noemden ze ongeduldig ‘het hoogste stadium’ of het ‘laatste stadium’. We leefden 60 jaar geleden al, geloof ik, in het tijdperk van het Spätkapitalismus. Een beetje alsof de late middeleeuwers zichzelf Late Middeleeuwers zouden hebben genoemd. 

Humor
     Ik verzamel, zoals zovelen, nogal wat ‘schermtijd’ per week, vooral op Facebook, waar ik dan lach-icoontjes plaats bij grappige tekeningen of memes. Er is daar een groot aanbod van: de eeuwige oorlog tussen de geslachten en de generaties bij Peter van Straaten, de sprekende dieren en cowboys van de Far Side, de tekstballonnetjes in de schilderijen van Classical Sarcasm, de woordspelingen in de Stark Trek Memes … Allemaal erg leuk, maar dat scrollen en kijken blijft een plaisir solitaire. Je kunt de grappen wel delen, maar je kunt ze niet doorvertellen op café. Dan zou je de tekeningen moeten beschrijven, en daar is geen beginnen aan.
      Bij woordspelingen komt daar nog iets bij. De grap van de dubbele betekenis werkt maar bij de gratie van een kortstondige verkeerde interpretatie. Neem het voorbeeld hieronder. Be positive betekent B+. Als je be positive zou uitspreken terwijl je de grap vertelt, zou de tweede betekenis onmiddellijk duidelijk zijn. Als je de tekstballonnetje daarentegen ziet, verloopt er een kwart seconde tussen het lezen zelf, en het innerlijke uitspreken. Die kwart seconde maakt het verschil tussen grappig en niet grappig. Maar als de kwart seconde te lang duurt, kan dat de grap bederven. Dan is het alsof je hem aan jezelf hebt moeten uitleggen.