Literaire beroemdheden en het neoliberalisme

Paul Murray en het neoliberalisme
     Paul Murray, de Ierse auteur van De bijensteek – een boek dat opgenomen is in veel eindejaarslijstjes –  gaf een maand geleden een interview aan De Standaard der Letteren. Hij lijkt mij een gedreven man met een lichte neiging tot flagelantisme. ‘Ik ben een witte, vijftigjarige man – niet noodzakelijk een stem die mensen nu willen horen.’  Maar hij vertelt ook honderduit over de Griekse tragedie, Shakespeare, Oscar Wilde, en over Thomas Pynchons Gravity’s Rainbow, dat hij twee maal gelezen heeft. Hij heeft het nog altijd niet helemaal begrepen, ‘maar, zegt Murray, begrijpen wordt overschat.’ Ik ben blij dat ik het nu eens van iemand anders hoor.
     Murray heeft een sombere kijk op de geschiedenis van Ierland. Die bestond achtereenvolgens uit kolonisering, katholieke verstikking, armoede en werkloosheid, en ten slotte neoliberalisme. De nadelen van de eerste drie zijn mij bekend. Maar wat zijn de nadelen van dat neoliberalisme? Murray somt op: (1) Ierland werd heel rijk; (2) iedereen kocht een auto; (3) autoverkopers werden miljonair; en (4) in 2008 werd de auto-industrie hard getroffen door de economische crisis. Dan vind ik die kolonisering, verstikking en endemische werkloosheid toch erger. 

Slobodan Snajder en de planeconomie
     Een andere beroemde auteur is Slobodan Snajder die naar verluidt episch schrijft over zijn geboorteland Joegoslavië. Ook hij werd geïnterviewd voor De Standaard der Letteren. Snajder is een Oostblok soixante-huitard, die meedeed aan de protesten tegen de Tito-dictatuur. Nu vindt hij dat de mensen onder het Tito-communisme gelukkiger waren dan onder de huidige regering. Die bestaat immers uit dieven die zich miljoenen overheidsgeld toeëigenen. Snajder gelooft dat de toekomst in een of andere vorm van socialisme ligt.

Het concept van oneindige economische groei heeft gefaald, maar het kapitalisme blijft erop hameren. We worden nu geconfronteerd met de uitputting van de hulpbronnen in die ene wereld die we hebben. We moeten het zien te regelen. Hoe? Het antwoord is zo ouderwets dat ik me er bijna voor schaam: planeconomie. Laten we eerlijk verdelen wat we hebben.

     Snaider brengt hier vier dingen met elkaar in verband: groei, uitputting der grondstoffen, eerlijke verdeling en centrale planning. Maar dat verband is niet altijd zo vanzelfsprekend. Zo kan juist een geplande economie heel veel grondstoffen verspillen zonder dat er veel groei uit voortkomt. De hele economische geschiedenis van de Sovjetunie is daar een mooi voorbeeld van. Onze overheid, met Tinne Vanderstraten,  heeft een plan uitgewerkt voor een groot energie-eiland. De kost was eerst op twee miljard geraamd, maar zou nu al zeven miljard bedragen – en dat bedrag zal ongetwijfeld nog stijgen. Je kunt je dan de vraag stellen of hier niet meer grondstoffen zullen worden verspild dan er, tussen twee periodes van Dunkelflaute in, aan energie zal worden gewonnen.