In Gent loopt een petitie die oproept tot een gemeentebestuur OpenVLD/Vooruit/Groen in plaats van OpenVLD/Vooruit/N-VA. De initiatiefnemers zijn moraalfilosoof en migratie-specialist Pascal Debruyne en schrijver-activist Dominique Willaert. Hun oproep is uitvoerig beargumenteerd. Ze halen aan dat een gemeentebestuur met N-VA minder steun zal verlenen aan ‘middenveldorganisaties en cultuurhuizen’. Ze betogen dat je polarisatie beter kunt bestrijden met een homogeen progressieve coalitie dan met een gemengde coalitie van progressieven en conservatieven samen. ’t Zijn stellingen die een discussie waard zijn.
Maar dan stel ik mij de volgende vraag: waarom een petitie? Waarom de kracht van de argumenten ondersteunen met de kracht van het getal … als er zojuist verkiezingen zijn geweest die de meest objectieve getallen hebben opgeleverd. De petitie heeft tot nu toe (zondag 20 oktober, 8.25 u) 9.145 handtekeningen opgeleverd. Hoezo? Natuurlijk zijn er duizenden en duizenden Gentenaren die liever een coalitie hebben met Groen: 24,6 % van de Gentenaren heeft voor die partij gestemd. De twee lijsttrekkers van Groen, Filip Watteeuw en Hafsa El-Bazioui* haalden alleen al 20.755 stemmen. Dat zijn allemaal virtuele ondertekenaars van de petitie.
Petities lijken mij een goed idee als het om een Goede Zaak gaat: vrijlating van politieke gevangenen, behoud van een bedreigd bos, voor of tegen nieuwe gevechtsvliegtuigen. Maar voor zaken van pure partijpolitiek heeft men verkiezingen uitgevonden: die leveren voldoende cijfers op. Ik had daarom liever gezien dat Debruyne en Willaert het voorbeeld van de Antwerpse progressieven hadden gevolgd. Kwaliteit boven kwantiteit. Het moreel gezag boven het gezag van het getal. In plaats van zoveel mogelijk handtekeningen verzamelen, alleen de handtekeningen verzamelen van ‘mensen die ertoe doen’. Zulke lijsten lees ik graag. Ik speur dan naar namen die ik herken**.
Ninove-kenner
Ik kon en wou mijn glimlach niet onderdrukken toen De Standaard een interview aankondigde met ‘Ninove-kenner’ Dominique Willaert. Ik denk dan aan de Gamlan-kenner van Godfried Bomans. Je kunt geloof ik van een Rusland-kenner, een Amerika-kenner, een China-kenner en een Midden-Oosten-kenner spreken, maar als het niet om grote landen of gebieden gaat, klinkt het raar. Kun je spreken van een Brussel-kenner? Een West-Vlaanderen-kenner? En dan Ninove! De inwoners van die stad worden Ninovieters genoemd, nu vraag ik je.
Maar dat interview zelf viel mee. Willaert weet écht wel iets af van Ninove en de Denderstreek. Hij heeft er in 2022 vier maanden lang rondgetrokken en met 120 inwoners gesproken, waaronder veel Vlaams Belang-stemmers. Hij heeft vooral geluisterd, zegt hij, en ik geloof hem, want uit het interview komt Willaert naar voor als een onbevangen ziel die hoort wat iemand zegt, en niet alleen wat hij zelf wil horen. Als slechte luisteraar die mijn gesprekspartners voortdurend onderbreek, kan ik Willaert voor die onbevangenheid alleen benijden.
Ik vraag mij af hoe een gesprek tussen Willaert en mij zou verlopen. Hij is een groen-linkse jongen en ik een rechtse neoliberaal. Zouden wij gelijken op de eilanden van Rudyard Kipling die elkaar onze vooroordelen toeroepen ‘across seas of misunderstanding?’ Ik heb niets tegen vooroordelen, maar ik haat misverstanden. Ik zal proberen een van de mogelijke misverstanden tussen Willaert en mijzelf uit de weg te ruimen, en wel over het ‘ongebreideld kapitalisme’. Willaert zegt:
Weet u dat hier elke week vanuit Oost-Europa bouwvakkers worden ingevlogen met Ryanair? Ze werken hier een week lang 12 uur per dag, en zijn een pak goedkoper dan de Belgen op dezelfde werf. Een bouwvakker vroeg mij of ik weet wat dat is, urenlang op een stelling staan naast zo’n oververmoeide, met Red Bull volgegoten Bulgaar of Roemeen die je taal niet spreekt. Dat soort ongebreideld kapitalisme berooft Oost-Europa van haar werkmensen, holt hier jobs en lonen uit en stort 30 tot 40 procent van de mensen in vervreemding en bestaansonzekerheid.
In een gesprek van man tot man zou Willaert mij nu kunnen verwijten dat ik als neoliberaal die praktijken van het ‘ongebreideld kapitalisme’ goedkeur. Maar dat zou een misverstand zijn. Als neoliberaal keur ik de ongebreidelde vrije markt goed. Dat is iets helemaal anders. Ongebreidelde vrije markt betekent niet dat de overheid geen algemene spelregels kan opleggen aan werkgevers en werknemers.
In het voorbeeld van Willaert zou ik het bijvoorbeeld prima vinden dat de overheid een verbod oplegt om bouwvakkers langer dan x aantal uren te laten werken. De vrije marktmechanismen blijven dan wat ze zijn; de concurrentie tussen de bedrijven wordt niet vervalst. Iedere ondernemer moet dan bij het optrekken van een gebouw rekening houden met hetzelfde legale voorschrift, zoals hij ook rekening moet houden met dezelfde wet van de zwaartekracht en met dezelfde elasticiteitsmodulus van staal.
Een wet die vastlegt hoe lang bouwvakkers mogen werken, is een legitieme eis van veiligheid. Men legt zulke regels ook op aan truckchauffeurs. Men zou ze voor mijn part ook mogen opleggen - mutatis mutandis - aan chirurgen, orthopedisten, intensivisten en spoedartsen. Zo’n regel beperkt de keuzevrijheid van de Roemeense bouwvakker, van de truckchauffeur en van de chirurg, maar alleen omdat hij de veiligheid van derden - collega-bouwvakkers, andere weggebruikers, patiënten - in gevaar brengt. Dat is perfect verenigbaar met de strengste liberale filosofie**.
Een heel andere kwestie is die van het vrij verkeer van ‘personen’. Willaert lijkt te suggereren dat die ook binnen de Europese Gemeenschap moet worden ‘gebreideld’. Dat ligt voor een neoliberaal heel wat moeilijker. Die Roemeense bouwvakkers die bij ons komen werken, betekenen een economisch voordeel voor iedereen: voor de ondernemers die die bouwvakkers nodig hebben, maar in de allereerste plaats voor de bouwvakkers zelf, want ze kunnen hier heel wat meer verdienen dan in hun eigen land en voor onze eigen bevolking, want als je linkse partijen bezig hoort is hier een groot gebrek aan betaalbare woningen - en iemand moet die bouwen.
Willaert schrijft dat de migratiestroom Oost-Europa ‘van haar werkmensen berooft’ en in bij ons de ‘jobs uitholt’. Bedoelt hij dat migratie in Oost-Europa een arbeidstekort in het leven roept, en bij ons een arbeidsoverschot? Ik betwijfel dat, maar het kan. Als het zo is, dan heeft Willaert ook gelijk dat het arbeidsoverschot bij ons de lonen enigszins‘uitholt’, maar dan moet het arbeidstekort in Oost-Europa dáár de lonen opblazen. Dan zouden die lonen in Oost en West naar elkaar toegroeien, en is die hele migratie niet meer nodig.
Toegegeven, het is allemaal veel ingewikkelder dan die Economics 101 van hierboven. Er blijven veel vragen onbeantwoord. Hoe verhouden zich de economische gevolgen van de migratie tegenover de institutionele en sociaal-culturele gevolgen? Wat is de relatie tussen migratie en sociale zekerheid? Moet de overheid nu eens migratie stimuleren en dan weer beperken? Kan de overheid een rol spelen bij de sociaal-culturele integratie? Over die vragen kunnen links en rechts van mening verschillen, maar ook binnen het neoliberale kamp - en het linkse kamp - bestaan daar principiële, strategische of tactische meningsverschillen over. En we weten allemaal dat het bijzonder moeilijk is om daar onbevangen over te praten of na te denken.
Als je onbevangen bent, zoals Willaert, moet je al eens van mening veranderen. Zo heeft Willaert zijn mening over uiterst-links bijgesteld. Hij schrok bijvoorbeeld van het fanatisme dat zich verraadt als men N-VA ‘als fascistoïde wegzet.’ Hij schrok van de bekrompenheid van de PVDA die blind en reflexmatig elk ondernemerschap veroordeelt en elke syndicale actie bejubelt. Hij schrok van de tweeslachtigheid van dezelfde PVDA die de groene eisen omarmt ... behalve als ze onpopulair zijn bij hun achterban, zoals de LEZ-maatregelen.
Nu, over al die kwesties moet ik mijn mening niet bijstellen. Over een andere kwestie echter wel. Ik had altijd gedacht dat een VB-deelname aan het bestuur vooral de incompetentie van die beroepsopposanten aan het licht zou brengen. Daarover zegt Willaert:
Vlaams Belang is een van de best uitgebouwde extreemrechtse partijen in Europa. Ze rekruteert steeds vaker universitairen en stuurt haar personeel naar de Vlerick Business School. Die zullen naar Ninove worden gestuurd.
Die gedachte zou nooit bij mij opgekomen zijn. Over het meeste van wat Willaert beweert ben ik het met hem nogal oneens, maar hier geeft hij mij hier iets om over na te denken.
Cordon
Een van de nadelen van het cordon sanitaire is dat men Vlaams Belang verbiedt om te evolueren in wat men als de goede richting beschouwt. De houding doet denken aan een opvatting ter rechterzijde dat de Islam ‘onveranderbaar’ is. Minstens zouden de ondertekenende partijen van het cordon om de zoveel jaar moeten samenkomen om de toestand te evalueren.
Tom Naegels over de eenzaamheid
Het is voor mij dit keer niet moeilijk om het laatste stuk van Naegels (DS 19/10) met instemming te lezen: het gaat namelijk niet over een kwestie van politiek of migratie. Naegels past op het vraagstuk van de eenzaamheid - waar de Warmste Week iets aan wil doen - zijn gewone schema toe: het probleem is reëel, het wordt in de pers en in de publieke opinie overdreven, het is al een hele tijd aan de gang, het heeft diepe wortels, en last but not least, de remedies die nu worden voorgesteld zijn dezelfde als die werden voorgesteld enkele decennia geleden - zonder veel resultaat.
Naegels wijst erop dat de kwestie van de eenzaamheid zo prominent naar voor wordt geschoven omdat er sinds corona veel enquêtes worden uitgevoerd waarbij mensen de vraag wordt voorgelegd of ze zich altijd/meestal/soms/nooit eenzaam voelen. Hij haalt Vlaamse eenzaamheidscijfers aan die schommelen tussen 45 en 59 procent, en maakt daarbij en passant een opmerking over ‘de bizarre gewoonte om mensen mee te tellen die “soms” antwoorden.’
Ik wou dat ik dat fijne zinnetje over die bizarre gewoonte had geschreven. Het is een treffend voorbeeld van hoe misleidend veralgemeningen kunnen zijn, bijvoorbeeld in krantenkoppen, of in conclusies van factchecks. Tegenover de bizarre veralgemening van 45 tot 59 procent eenzamen, plaatst hij zijn eigen veralgmening: het aantal mensen dat zich altijd/meestal eenzaam voelt bedraag 8 procent. En hij voegt eraan toe: ‘Is dat niet genoeg?’
Harold Polis en de Nobelprijs
Het gebeurt wel vaker dat ik in de commentaren of op de opiniepagina’s van De Standaard een hele alinea, of zelf een volledig stuk aantref, waar ik het helemaal eens mee ben. Een commentaar op bladzijde 2 tegen importtarieven, een stuk op de economiepagina’s van Pascal Dendooven over de beurs, een niet-politieke beschouwing van Tom Naegels. Laatst schreef Lieven Sioen dat onderhandelen met Poetin dan wel meer wapens voor Oekraïne een vals dilemma was. My thought exactly.
Nu heeft Harold Polis weer een stuk geschreven waarin hij de verdediging op zich neemt van het liberale economische systeem dat, ‘beter dan welk ander ook, op termijn garandeert dat armoede massaal wordt teruggedrongen.’ Wie schetst mijn verbazing - die uitdrukking wou ik al enige tijd gebruiken - als Polis zelfs de libertaire econome Deirdre McCloskey aanhaalt en haar werk over de bourgeois values citeert, ‘een magistraal drieluik, ook een Nobelprijs waard.’ Polis vat het mooi samen:
Als je wilt weten waarom onze welvaart de afgelopen twee eeuwen is geëxplodeerd en hoe een zinvol economisch beleid eruitziet, dan moet je doordringen tot de kern van de zaak. Het gaat in de eerste plaats niet om wegen, bruggen, kanalen, AI, administraties of handelsakkoorden, maar wel om ethiek, mentaliteit en liberale ideeën. De overtuiging dat handeldrijven [en ondernemen] goed is en mensen zichzelf kunnen verbeteren.
Polis vergelijkt die opvatting met die van de recente Nobelprijswinnaars Acemoglu en Robinson in hun bestseller Why Nations Fail. Hij vat eerst hun stelling samen - ‘democratische instellingen werken economische vooruitgang in de hand’ - en vervolgt dan:
Maar wat dan met China? … De corrupte dictatuur duldt geen vrije verkiezingen. Toch is er een omvangrijke Chinese middenklasse ontstaan die ons uit de markt prijst … Acemoglu en Robinson beweren dat instellingen tot welvaart leiden. Niet in China. Ook niet bij ons. We grossieren in instellingen … maar onze groei is dwergachtig … De Chinese communisten hebben de eind de jaren 70 [economisch] liberale ideeën omarmd. Daardoor zijn honderden miljoenen mensen uit de armoede getild.
Hier vrees ik dat de kwestie iets ingewikkelder ligt. Het begint al bij het woord ‘instellingen’. Ik ben toevallig een boek aan het lezen van Peter Boettke over de economische hervormingen in Rusland, en de auteur gebruikt op elke bladzijde twee keer het woord ‘instellingen’ zonder dat ik precies weet wat daar nu wel of niet onder valt. De redenering van Boettke kan ik overigens wel volgen in grote lijnen. Hij beweert dat het economische recept voor economische welvaart heel eenvoudig is - laissez faire, laissez passer - maar dat het heel moeilijk is om de voorwaarden te creëren en in stand te houden die dat recept haalbaar en werkbaar maken. Bij die voorwaarden horen welbepaalde wetten, instellingen, regels, gebruiken, reflexen, tradities, waarden, opvattingen en denkwijzen. Die zaken zijn moeilijk om van elkaar af te bakenen. Zij zijn nog moeilijker om in te voeren daar waar ze afwezig zijn.
Maar dat Acemoglu en Robinson zich misschien te exclusief op de ‘instellingen’ toeleggen ten nadele van de culturele omgeving, dát is een gedachte die bij mij ook vaak is opgekomen bij het lezen van Why Nations Fail. Dat stuk van Polis is er dus alweer een waar ik het helemaal mee eens kan zijn.
* Ik zie op foto’s dat Hafsa El-Bazioui haar moslimse hoofddoek meestal vervangt door een afro tulband. Ik ben misschien gauw tevreden, maar ik vind dat een hele vooruitgang.
** Zie mijn stukje over het Antwerpse initiatief: hier.
*** Er bestaan ook wetten en regels die vanuit liberaal-economisch standpunt problematischer zijn. Zie bijvoorbeeld mijn stukje hier over gelijke lonen voor Poolse bouwvakkers.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten