Over linkse excessen en polarisatie

Links exces = rechts succes?
      Na Patrick Loobuyck stoort nu ook Tom Naegels zich aan degenen die het succes van populistisch rechts uitleggen als een begrijpelijke reactie op de voorafgaande linkse excessen. Hij schrijft:

Ik erger me al geruime tijd aan de analyse, vooral gemaakt door ‘spijtoptanten van links’, dat het succes van radicaal-rechts niets meer is dan een reactie op de fouten van links. Samengevat: “Ik ben niet voor Trump of Vlaams Belang, maar ik snap dat mensen erop stemmen, als je ziet hoe wereldvreemd, betweterig, radicaal en onuitstaanbaar links geworden is. Ze jagen de gewone man zelf in de armen van extreemrechts!” Dat lijkt me een empirisch onzinnige analyse. Mensen stemmen op een partij omdat ze het er inhoudelijk mee eens zijn, niet omdat ze het er eigenlijk níét mee eens zijn, maar zich ergeren aan de kiezers van andere partijen … Er daalt een wanhoop over links, en ik kan best begrijpen waarom. Zijn ergste nachtmerrie, de terugkeer van het fascisme, lijkt bewaarheid te worden ... En ondertussen krijgt het, in een omkering van alle waarden, de schuld voor de ergste transgressies van zijn vijanden. “Natuurlijk neemt Donald Trump wraak op zijn tegenstanders! Had jij maar geen she/her  naast je naam moeten zetten!”

    Het is een heldere formulering die het, zoals het hoort, tegenstanders als ik makkelijker maakt om ze tegen te spreken. Laat ik eerst twee polemische angeltjes uit de formulering halen. De analyse dat links het zelf gezocht heeft, komt niet geloof ik vooral van ‘spijtoptanten van links’. Ze komt vooral van lui die sociaal-economisch links of centrumlinks zijn, en die ongelukkig zijn met de kaping van links door sociaal-cultureel woke.
      Ten tweede heeft Naegels natuurlijk gelijk als hij schrijft dat het succes van radicaal-rechts ‘meer is’ dan een reactie op de fouten van links. Maar door te zeggen dat er ‘meer is’ weerleg je het mechanisme niet. Zelfs in het normale spel van de alternance is het succes van ‘rechts’ onder andere het resultaat van voorafgaande fouten van ‘links’, en omgekeerd. Het recente succes van ‘radicaal-rechts’ in het bijzonder behoeft een omstandiger verklaring – dat is waar. Maar dat woke daarbij een rol heeft gespeeld, zou ik niet a priori als ‘empirisch onzinnig’ afschrijven.
     Ik ben Naegels vooral dankbaar voor de formulering van ‘mensen stemmen op een partij omdat ze het er inhoudelijk mee eens zijn, niet omdat ze … zich ergeren aan de kiezers van andere partijen.’ Daar denk ik anders over. Mensen stemmen om verschillende redenen op een partij, maar als men het over populistische stromingen heeft, is het aannemelijk dat ergernis en ressentiment sterke motieven zijn, misschien zelfs sterker dan de inhoudelijke keuze voor een programma. Dat geldt overigens niet alleen populistisch stemgedrag. Ikzelf stem voor niet-populistisch rechts. Ik heb mijn eigen motivatie – als ‘spijtoptant van links’ overigens – niet aan een grondige analyse onderworpen, maar er is in elk geval een flinke scheut ergernis bij over de linkse partijen en linkse opiniemakers.
      Willen de aanhangers van Trump wraak nemen op de fijne lui die she/her naast hun naam plaatsen? Ik zou zeggen: uiteraard willen die aanhangers wraak nemen. Wraak is belangrijk in de politiek, zowel bij de protagonisten als bij de volgers. Ik denk hierbij aan een recente rel in de VS. De linkse TV-commentator Jimmy Kimmel werd tijdelijk gecanceld, en minister van Justitie Pam Bondi riep op tot censuur voor (linkse) haatspraak? Er waren toen belangrijke stemmen van rechts Republikeinen die zo’n censuur verwierpen, en niet alleen principiële libertariërs als Paul Rand, maar ook mensen als Ted Cruz, Mitch McConnell en Tucker Carlson. En wat gebruikten die als argument? Ze zeiden dat het censureren van linkse stemmen in een andere politieke constellatie zou kunnen leiden tot een wraakzuchtig censureren van rechtse stemmen. Rechts Amerika heeft, onder andere aan de universiteiten, ondervonden wat censuur en cancelling betekenen. En verstándig rechts beseft dat een escalerende vendetta van wraak-op-wraak-op-wraak tot de mogelijke, maar niet tot de wenselijke, scenario’s hoort.
     De reactie van Naegels is, zoals die van de ‘spijtoptanten’ hij hekelt, symptomatisch voor zijn eigen politieke opstelling. Hij is zelf wars van excessen, maar hij heeft een zekere sympathie voor woke. Het verveelt hem dat woke ‘de schuld krijgt’ van de rechtse transgressies. Maar met ‘schuld’ heeft dat allemaal niet veel te maken. De schuldvraag levert geen goede analyses op, alleen emoties en gemoraliseer. Het is altijd goed om ze tussen haakjes te plaatsen, zelfs als de tegenstander ermee aan komt dragen.

*

      Nu zou je uit wat ik hier schrijf, kunnen besluiten dat woke en rechts-populisme de onderwerpen zijn van de column van Naegels. Dat is niet zo. Hij heeft het eigenlijk over antifa. Zijn stelling luidt dat woke niet verantwoordelijk is voor de rechtspopulistische tegenreactie, maar dat antifa dat wel kan zijn. Het leuke daarbij is dat hij antifa-beweging niet aanvalt op wat het meest voor de hand ligt – haar gewelddadige methodes – maar op haar radicale ideologie. Hij citeert De Morgen-journaliste Joline Maenhout:

 Ik denk dat veel jongeren zijn opgegroeid met het idee dat het niet zo gek is dat je die punten [Gaza en klimaat verbindt aan elkaar. Dat voel ik zelf ook … De strijd voor het klimaat kun je niet los zien van systemen van oppressie, van koloniale onderdrukking, van extractivisme … 

    Je kunt tegen het radicalisme van Maenhout drie argumenten inbrengen. Het eerste is dat haar totaliserende visie gewoon fout is, dat klimaat, Palestina en kapitalisme juist weinig met elkaar te maken hebben, en dat het kapitalisme overigens een puik systeem is. Het tweede argument is dat de koppeling van te veel thema’s een brede actie rond één thema onmogelijk maakt. Het is het argument van Bart Eeckhout en van mij*. Het derde argument is dat van Tom Naegels:

Je organiseert je eigen mislukking [want dan zeg je eigenlijk:] ‘Zelfs als de klimaatverandering volledig wordt teruggedraaid, dan nog heb je niets bereikt, want het kapitalisme is niet verdwenen.’ 

     Hier wreekt zich Tom Naegels’ gebrek aan marxistische cultuur. Had hij wat vlijtiger gestudeerd in de klassiekers, dan had hij kunnen weten dat Marx, Lenin, Dimitrov, Mao en Ludo Martens dat probleem al lang hadden opgelost. Ten eerste zal onder het kapitalisme geen énkel probleem – ook de klimaatverandering niet – ooit ‘volledig’ worden opgelost. Ten tweede kan elke gedeeltelijke overwinning rond één thema aangegrepen worden om de ‘massabeweging’ een hart onder de riem te steken. Ten derde biedt elke ‘massabeweging’ rond één thema mogelijkheden om het antikapitalistisch bewustzijn verder te verspreiden. En ten vierde komt er vroeg of laat weer een grote crisis en als de revolutionairen zich daar goed op voorbereid hebben, zijn de tijden dan rijp om het kapitalisme af te schaffen. Op dat laatste punt hebben de klassiekers trouwens minstens ten dele gelijk. Als je lang genoeg wacht komt er altijd wel een grote crisis.

* Zie mijn stukje over Greta Thunberg  hier.