Ik draag sinds kort een hoorapparaat. Het grote verschil met vroeger is dat ik nu ’s morgens geritsel hoor als ik de bladzijden van de krant omsla. En die bladzijden staan dezer dagen vol met geopolitieke analyses. Op de sociale media is het van hetzelfde laken een pak. Een primair reagerende sanguinicus zoals ik kan dan moeilijk zijn gedachten tot iets anders bepalen. Wel krijg ik de indruk dat ik over die materie stilletjesaan alles heb doorgedacht waar ik met mijn beperkte achtergrond en voorzichtige natuur toe in staat ben. Ik denk dat ik wel vanzelf zal stilvallen.
Mijn FB-vriend Geraard Goossens is wat ongeduldiger. Hij is het geopolitieke gedoe nu al beu. Hij verlangt naar Parijs-Roubaix, zodat hij kan zeggen: ‘Zwijgt, ’t is koers.’ Tegen mij kon hij geen slechter argument gebruiken.
Toch blijf ik geloven dat, met of zonder koers, mijn oprispingen schaarser zullen worden. Ik zie mij vanaf nu vooral nog reageren op ‘metaniveau’ – zoals mijn vroegere directrice dat uitdrukte. Als ik bij mijn opponenten een non-sequitur tegenkom bijvoorbeeld, zoals een feitelijke opsomming van diplomatieke intriges als verantwoording voor de inval in Oekraïene. Of leuke tegenstrijdigheden, zoals bij degenen die in burgeroorlog in de Donbass (vóór 2022) alleen plaatselijke Oekraïense krachten aan het werk zagen, en in de Maidan-revolutie alleen CIA-agenten.
Walter Zinzen
De radicaal-linkse gewezen VRT-journalist Walter Zinzen deelt de mening van Trump dat de vrede in Oekraïne het snelst tot stand zal komen als zoveel mogelijk aan de Russische eisen wordt toegegeven. Hij vindt het heel verkeerd dat Europese leiders troepen willen sturen om een vredesbestand te bewaken.
De radicaal-linkse gewezen VRT-journalist Walter Zinzen deelt de mening van Trump dat de vrede in Oekraïne het snelst tot stand zal komen als zoveel mogelijk aan de Russische eisen wordt toegegeven. Hij vindt het heel verkeerd dat Europese leiders troepen willen sturen om een vredesbestand te bewaken.
‘Dat de Russen keer op keer herhalen dat Europese soldaten op Oekraïense grond voor hen onaanvaardbaar zijn, negeren ze.’
Welja, laten we vooral, in naam van de Realpolitik neem ik aan, geen enkele Russische eis negeren. Vooral niet als ze die ‘keer op keer herhalen’.
Leuk is Zinzens vergelijking met Chamberlain, die hij graag ‘in ere wil herstellen’. Trump speelt volgens hem in Oekraïne een vergelijkbare rol als Chamberlain. ‘Maar de motieven van Chamberlain waren eerbaar, die van Trump zijn dat niet.’ Dat is wel heel snel schakelen tussen Realpolitik en moralisme.
Clichés
Clichés kunnen een bepaalde ervaring of a priori waarheid aardig samenvatten, maar ze bieden nooit een antwoord op wat je nu juist moet dóen.
Strength for peace is een heel aardige slagzin, en in een onzekere wereld is het een gouden regel. Maar je weet daarmee nog altijd niet hoeveel procent van je BBP naar defensie moet gaan, en nog minder hoe het moet worden besteed. Toen het Sovjetimperium uit elkaar viel en we ‘het einde van de geschiedenis’ beleefden, was het logisch om de Europese legeruitgaven te verminderen. Nu de VS zich van Europa afkeren, is het logisch om die legeruitgaven te vermeerderen – vraag mij niet met hoeveel.
Een gevaarlijker slogan is Peace with honour. Je kunt er een conflict nodeloos lang mee rekken. En eer lijkt een wel heel irrationeel begrip om mee aan politiek te doen. Toch heeft het ook een rationele rol. De uitstraling dat een land of bondgenootschap zich, zelfs bij afwezigheid van een youth bulge, niet tot ‘lafheid zal verlagen’, heeft een effect van afschrikking en kan één van de gewichten zijn in de balans van het machtsevenwicht.
De gevaarlijkste slogan is die van een rechtvaardige vrede. In de Oekraïense context is die onmogelijk. Een billijke vrede met een fighting chance op overleven voor West-Oekraïne is het hoogst haalbare.
Clichés kunnen een bepaalde ervaring of a priori waarheid aardig samenvatten, maar ze bieden nooit een antwoord op wat je nu juist moet dóen.
Strength for peace is een heel aardige slagzin, en in een onzekere wereld is het een gouden regel. Maar je weet daarmee nog altijd niet hoeveel procent van je BBP naar defensie moet gaan, en nog minder hoe het moet worden besteed. Toen het Sovjetimperium uit elkaar viel en we ‘het einde van de geschiedenis’ beleefden, was het logisch om de Europese legeruitgaven te verminderen. Nu de VS zich van Europa afkeren, is het logisch om die legeruitgaven te vermeerderen – vraag mij niet met hoeveel.
Een gevaarlijker slogan is Peace with honour. Je kunt er een conflict nodeloos lang mee rekken. En eer lijkt een wel heel irrationeel begrip om mee aan politiek te doen. Toch heeft het ook een rationele rol. De uitstraling dat een land of bondgenootschap zich, zelfs bij afwezigheid van een youth bulge, niet tot ‘lafheid zal verlagen’, heeft een effect van afschrikking en kan één van de gewichten zijn in de balans van het machtsevenwicht.
De gevaarlijkste slogan is die van een rechtvaardige vrede. In de Oekraïense context is die onmogelijk. Een billijke vrede met een fighting chance op overleven voor West-Oekraïne is het hoogst haalbare.
Mia Doornaert
Wie voor verregaande Oekraïense en Westerse toegevingen pleit is een Putin lover, en wie voor een grotere defensie-inspanning pleit is een oorlogshitser. Blijkens haar laatste stuk in De Standaard (6/3) behoort Doornaert tot de oorlogshitsers. Eén stukje vind ikzelf alvast snedig geformuleerd. ‘Staten zijn het terrein van het recht. Buiten hun grenzen is de wereld nog altijd het terrein van de macht.’
’t Is de stelling die Leopold Schwarzschild in 1945 ontwikkelde in zijn boekje Primer of the Coming World. Mijn leerlingen moesten daar een hoofdstukje uit samenvatten, als oefening.
Wie voor verregaande Oekraïense en Westerse toegevingen pleit is een Putin lover, en wie voor een grotere defensie-inspanning pleit is een oorlogshitser. Blijkens haar laatste stuk in De Standaard (6/3) behoort Doornaert tot de oorlogshitsers. Eén stukje vind ikzelf alvast snedig geformuleerd. ‘Staten zijn het terrein van het recht. Buiten hun grenzen is de wereld nog altijd het terrein van de macht.’
’t Is de stelling die Leopold Schwarzschild in 1945 ontwikkelde in zijn boekje Primer of the Coming World. Mijn leerlingen moesten daar een hoofdstukje uit samenvatten, als oefening.
Ach … wereldoorlog III …
Ach, oorlog … oorlog … Als we de oorlogshitsers niet te veel aan het woord laten, hopen sommigen, zal het nog wel meevallen. Toch even een tweet meegeven van de Chinese ambassade in de VS. ‘If war is what the U.S. wants, be it a tariff war, a trade war or any other type of war, we’re ready to fight till the end. – March 4, 2025.’
Ach, oorlog … oorlog … Als we de oorlogshitsers niet te veel aan het woord laten, hopen sommigen, zal het nog wel meevallen. Toch even een tweet meegeven van de Chinese ambassade in de VS. ‘If war is what the U.S. wants, be it a tariff war, a trade war or any other type of war, we’re ready to fight till the end. – March 4, 2025.’
Vredesoptimisme
Al bij al ben ik nu, op mijn 69ste, optimistischer over de vrede in de wereld dan toen ik 21 was. Midden de jaren 70 was ik lid van Amada-PVDA. Die partij was communistisch van strekking, maar ook erg tegen de Sovjet-Unie die het communisme ‘verraden’ had en ‘sociaal-imperialistisch’ geworden was.
Het was binnen de partij een geloofspunt dat een Russische aanvalsoorlog onvermijdelijk geworden was. Met de gemeenteraadsverkiezingen was onze belangrijkste eis dat er in elke gemeente een atoomschuilkelder zou worden gebouwd. Ik herinner mij een celvergadering waarop een dissident lid de mening verkondigde dat een Russische aanval weliswaar héél, héél waarschijnlijk was – hij leerde ondertussen Russisch – maar dat de oorlog nu ook weer niet onvermijdelijk was. Wij, de andere celleden, praatten op hem in. Néé, néé, niet heel, heel waarschijnlijk. Onvermijdelijk! Had de kameraad het laatste nummer van Pékin Information niet gelezen?
Nu zie ik het rooskleuriger in. Een reeks militaire conflicten tussen de VS en China acht ik waarschijnlijk. Ik heb zoiets bij Mearsheimer gelezen. Dat die oorlog escaleert tot een grote oorlog op leven en dood, dat is al wat minder waarschijnlijk. Dat in zo’n oorlog ook Europa wordt meegezogen, bijvoorbeeld omdat er dan een Chinees-Russisch bondgenootschap bestaat, is nog minder waarschijnlijk – alhoewel mogelijk. Dat die oorlog buiten onze wil start door een op ons gepleegde agressie, is alweer minder waarschijnlijk want tegen dan kan er een sterke Europese defensie bestaan. En dat ikzelf voor die oorlog wordt opgeroepen, acht ik helemaal uitgesloten. Het zou iets zijn voor mijn zoon, die zich dan tot oorlogschirurg zal moeten bijscholen, zoals Hawkeye en Trapper in M.A.S.H.
In 1976 was dat allemaal anders. Toen stuurde de partij mij naar het regiment para-commando, zodat ik later mijn mannetje zou kunnen staan in de komende ‘volksoorlog’ tegen de sociaal-imperialisten.
Al bij al ben ik nu, op mijn 69ste, optimistischer over de vrede in de wereld dan toen ik 21 was. Midden de jaren 70 was ik lid van Amada-PVDA. Die partij was communistisch van strekking, maar ook erg tegen de Sovjet-Unie die het communisme ‘verraden’ had en ‘sociaal-imperialistisch’ geworden was.
Het was binnen de partij een geloofspunt dat een Russische aanvalsoorlog onvermijdelijk geworden was. Met de gemeenteraadsverkiezingen was onze belangrijkste eis dat er in elke gemeente een atoomschuilkelder zou worden gebouwd. Ik herinner mij een celvergadering waarop een dissident lid de mening verkondigde dat een Russische aanval weliswaar héél, héél waarschijnlijk was – hij leerde ondertussen Russisch – maar dat de oorlog nu ook weer niet onvermijdelijk was. Wij, de andere celleden, praatten op hem in. Néé, néé, niet heel, heel waarschijnlijk. Onvermijdelijk! Had de kameraad het laatste nummer van Pékin Information niet gelezen?
Nu zie ik het rooskleuriger in. Een reeks militaire conflicten tussen de VS en China acht ik waarschijnlijk. Ik heb zoiets bij Mearsheimer gelezen. Dat die oorlog escaleert tot een grote oorlog op leven en dood, dat is al wat minder waarschijnlijk. Dat in zo’n oorlog ook Europa wordt meegezogen, bijvoorbeeld omdat er dan een Chinees-Russisch bondgenootschap bestaat, is nog minder waarschijnlijk – alhoewel mogelijk. Dat die oorlog buiten onze wil start door een op ons gepleegde agressie, is alweer minder waarschijnlijk want tegen dan kan er een sterke Europese defensie bestaan. En dat ikzelf voor die oorlog wordt opgeroepen, acht ik helemaal uitgesloten. Het zou iets zijn voor mijn zoon, die zich dan tot oorlogschirurg zal moeten bijscholen, zoals Hawkeye en Trapper in M.A.S.H.
In 1976 was dat allemaal anders. Toen stuurde de partij mij naar het regiment para-commando, zodat ik later mijn mannetje zou kunnen staan in de komende ‘volksoorlog’ tegen de sociaal-imperialisten.
Grondstoffen
In mijn jonge jaren legde ik de oorlog in Vietnam uit als een Amerikaanse poging om goedkoop aan bauxiet te geraken. Later begreep ik dat de zaken ingewikkelder in elkaar zaten. Ik heb vaak moeten lachen met de neiging om militaire conflicten te herleiden tot een strijd om grondstoffen. Je kunt over het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog lezen in De slaapwandelaars. Daar staat heel weinig in over grondstoffen. De VS heeft oorlog gevoerd in Irak om Sadam Hoessein te verdrijven. De petroleumcontracten zijn daarna niet naar Amerikaanse firma’s gegaan. Dat was geen ramp. De Amerikanen kochten en verkochten, zoals iedereen, petroleum aan marktvoorwaarden. Leve de globale economie.
Maar de globale economie lijkt voorlopig opgeschort. En er bestaat een reeks grondstoffen die zeldzaam zijn, en die essentieel zijn in een hoogtechnologische economie. In een wereld van rivaliserende machtsblokken is het even belangrijk om ervoor te zorgen dat je eigen blok die grondstoffen krijgt, als dat een ander blok ze niet krijgt. Je moet denken aan het universum van Dune, waar gevochten wordt om de controle over de voorraden spice die je alleen vindt op de woestijnplaneet Arrakis. In elk geval, als het op grondstoffen aankomt heeft een mogelijk EU-machtsblok een slechte startpositie.
Ondertussen wil het er bij mij nog altijd niet in dat de oorlog in Oekraïne wezenlijk een oorlog om grondstoffen is.
In mijn jonge jaren legde ik de oorlog in Vietnam uit als een Amerikaanse poging om goedkoop aan bauxiet te geraken. Later begreep ik dat de zaken ingewikkelder in elkaar zaten. Ik heb vaak moeten lachen met de neiging om militaire conflicten te herleiden tot een strijd om grondstoffen. Je kunt over het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog lezen in De slaapwandelaars. Daar staat heel weinig in over grondstoffen. De VS heeft oorlog gevoerd in Irak om Sadam Hoessein te verdrijven. De petroleumcontracten zijn daarna niet naar Amerikaanse firma’s gegaan. Dat was geen ramp. De Amerikanen kochten en verkochten, zoals iedereen, petroleum aan marktvoorwaarden. Leve de globale economie.
Maar de globale economie lijkt voorlopig opgeschort. En er bestaat een reeks grondstoffen die zeldzaam zijn, en die essentieel zijn in een hoogtechnologische economie. In een wereld van rivaliserende machtsblokken is het even belangrijk om ervoor te zorgen dat je eigen blok die grondstoffen krijgt, als dat een ander blok ze niet krijgt. Je moet denken aan het universum van Dune, waar gevochten wordt om de controle over de voorraden spice die je alleen vindt op de woestijnplaneet Arrakis. In elk geval, als het op grondstoffen aankomt heeft een mogelijk EU-machtsblok een slechte startpositie.
Ondertussen wil het er bij mij nog altijd niet in dat de oorlog in Oekraïne wezenlijk een oorlog om grondstoffen is.
De aard van het Oekraïense conflict
En als het in Oekraïne niet in de eerste plaats om grondstoffen gaat, waar gaat het dan wel over? Eén FB-vriend ziet de oorlog in Oekraïne als ‘een internationaal conflict tussen de Navo en Rusland’. Een andere FB-vriend, de reeds vermelde Geraard Goossens, ziet een oorlog ‘die wordt gevoerd in de geest van het imperium tegen het idee van de natiestaat.’ De twee omschrijvingen hoeven elkaar niet uit te sluiten, maar ik vind de tweede beter omdat ze meer recht doet aan het Oekraïnse perspectief, én aan de ongelijksoortige drijfveren van respectievelijk Rusland en de Navo.
Het eenvoudigste perspectief is dat van de Oekraïners: die vechten als nationalisten voor de integriteit en de toekomstmogelijkheden van hun land. Bij Rusland is er een revival van panslavisme, naast de wens om zich geostrategisch sterker op te stellen tegen het Westen.
Bij de Navo ligt het ingewikkelder. Ik zou een onderscheid maken tussen de EU en de VS. Bij de EU speelt een mengeling van humanitair interventionisme, een zekere folie des grandeurs, en de angst dat het Russische ambities verder zou reiken dan Oekraïne. Bij de Verenigde Staten onder Biden speelde hetzelfde humanitair interventionisme gemengd met een residuele reflex van de Amerikanen om zich met Europese zaken te moeien. De talrijke artikels en toespraken van Jeffrey D. Sachs die nu op de sociale media verspreid worden, doen niet veel meer dan die residuele reflex met een reeks weinig zwaarwegende feiten illustreren.
En als het in Oekraïne niet in de eerste plaats om grondstoffen gaat, waar gaat het dan wel over? Eén FB-vriend ziet de oorlog in Oekraïne als ‘een internationaal conflict tussen de Navo en Rusland’. Een andere FB-vriend, de reeds vermelde Geraard Goossens, ziet een oorlog ‘die wordt gevoerd in de geest van het imperium tegen het idee van de natiestaat.’ De twee omschrijvingen hoeven elkaar niet uit te sluiten, maar ik vind de tweede beter omdat ze meer recht doet aan het Oekraïnse perspectief, én aan de ongelijksoortige drijfveren van respectievelijk Rusland en de Navo.
Het eenvoudigste perspectief is dat van de Oekraïners: die vechten als nationalisten voor de integriteit en de toekomstmogelijkheden van hun land. Bij Rusland is er een revival van panslavisme, naast de wens om zich geostrategisch sterker op te stellen tegen het Westen.
Bij de Navo ligt het ingewikkelder. Ik zou een onderscheid maken tussen de EU en de VS. Bij de EU speelt een mengeling van humanitair interventionisme, een zekere folie des grandeurs, en de angst dat het Russische ambities verder zou reiken dan Oekraïne. Bij de Verenigde Staten onder Biden speelde hetzelfde humanitair interventionisme gemengd met een residuele reflex van de Amerikanen om zich met Europese zaken te moeien. De talrijke artikels en toespraken van Jeffrey D. Sachs die nu op de sociale media verspreid worden, doen niet veel meer dan die residuele reflex met een reeks weinig zwaarwegende feiten illustreren.
Het einde van het atlantisme?
Trump wordt door velen beschouwd als de doodgraver van het atlantisme. ‘De VS zijn nu de vijand van het Westen,’ schreef Martin Wolf van de Financial Times. Maar de groeiende Amerikaanse desinteresse voor Europa was al even aan de gang vóór Trump op het toneel verscheen. Zulke verschuivingen worden in laatste instantie niet bepaald door de Democratische of Republikeinse signatuur van de president. G-G, een Amerikaan met veel ervaring in de diplomatie en een gewezen Republikein – nu Democraat, vertelde mij vijftien jaar geleden al: ‘Europe is in for a lot of trouble in the future, possibly even a war, and you will be on your own. This time there will be no cavalry coming across the ocean to save you.’
Dit betekent niet dat het atlantisme geen toekomst heeft. Dat Europa voordeel haalt uit zo’n bondgenootschap is duidelijk, maar ook de VS kan in de toekomst geostrategisch belang hebben samenwerking, op voorwaarde dat Europa iets te bieden heeft. De EU heeft op dit ogenblik niet zoveel te bieden, maar dat kan veranderen. Voorwaarden daarvoor zijn: een geïntegreerde en gedereguleerde markt, een sterke en geïntegreerde defensie, een strikt immigratiebeleid en een eensgezind buitenlands beleid afgestemd op Realpolitik. Onder die voorwaarden kan een nieuw bondgenootschap ontstaan tussen liberaal-democratische vrije-markt blokken. De kans is groot dat die liberale democratie zowel in de VS als in de EU een aantal populistische trekken zal vertonen, maar het verschil met de autocratische blokken van Rusland en China zal altijd groot zal blijven.
Trump wordt door velen beschouwd als de doodgraver van het atlantisme. ‘De VS zijn nu de vijand van het Westen,’ schreef Martin Wolf van de Financial Times. Maar de groeiende Amerikaanse desinteresse voor Europa was al even aan de gang vóór Trump op het toneel verscheen. Zulke verschuivingen worden in laatste instantie niet bepaald door de Democratische of Republikeinse signatuur van de president. G-G, een Amerikaan met veel ervaring in de diplomatie en een gewezen Republikein – nu Democraat, vertelde mij vijftien jaar geleden al: ‘Europe is in for a lot of trouble in the future, possibly even a war, and you will be on your own. This time there will be no cavalry coming across the ocean to save you.’
Dit betekent niet dat het atlantisme geen toekomst heeft. Dat Europa voordeel haalt uit zo’n bondgenootschap is duidelijk, maar ook de VS kan in de toekomst geostrategisch belang hebben samenwerking, op voorwaarde dat Europa iets te bieden heeft. De EU heeft op dit ogenblik niet zoveel te bieden, maar dat kan veranderen. Voorwaarden daarvoor zijn: een geïntegreerde en gedereguleerde markt, een sterke en geïntegreerde defensie, een strikt immigratiebeleid en een eensgezind buitenlands beleid afgestemd op Realpolitik. Onder die voorwaarden kan een nieuw bondgenootschap ontstaan tussen liberaal-democratische vrije-markt blokken. De kans is groot dat die liberale democratie zowel in de VS als in de EU een aantal populistische trekken zal vertonen, maar het verschil met de autocratische blokken van Rusland en China zal altijd groot zal blijven.
Die laatste zin is veel te optimistisch. Zie de toenemende jacht op dissidenten en de groeiende aanwezigheid van mohammedanen.
BeantwoordenVerwijderenIk denk dat al het Europese gekakel over een sterkere eigen defensie dat we nu horen snel zal ophouden eens trump en putin een settlement bereiken voor Oekraïne.
BeantwoordenVerwijderenWas er ook niet heel veel gekakel vlak na de russische inval toen energie en tarwe peperduur werden ? Sprak men niet over heel ingrijpende maatregelen om zelf meer graan en energie te produceren? Het bedaarde al snel toen de tarweprijs algauw normalizeerde en er vervangend LNG van de VS kwam. Ik denk dat het nu ook alweer een scheet in een fles zal zijn.
Dat het gekakel zal ophouden en de daden uitblijven is heel goed mogelijk. Maar het verminderde engagement van de VS voor de veiligheid van Europa blijft een reden om de defensie te versterken.
Verwijderen