De dictatuur van Big Tech

De dictatuur van Big Tech
     De digitale revolutie heeft geleid tot het ontstaan van enkele machtige bedrijven – samengevat onder de noemer Big Tech. De vrees leeft dat de macht van die Big Tech nog exponentieel zal toenemen met de verdere ontwikkeling van artificiële intelligentie – een evolutie die aan de basis ligt van de bekende rampscenario’s: massale werkloosheid als computerprogramma’s en robots de plaats van mensen innemen, een economische crash als de ‘bubbel barst’, een kolossale toename van de ongelijkheid, misschien zelfs een toekomst met enkele superrijken – de 0,1 procent – en een grote massa straatarmen*.
       Van dat laatste ben ik nog het minste bang. Het kan best zijn dat een bedrijf reusachtig rijk wordt door als eerste een zelfrijdende auto te ontwikkelen. Maar dat zal niet mogelijk zijn als slechts 0,1 procent van de bevolking – risicokapitalisten, financiële whizkids en briljante ingenieurs – met die auto’s rondrijdt.
     De vraag die mij het meeste bezighoudt is de volgende: vormt Big Tech een gevaar voor de liberale democratie**? Of anders geformuleerd: waarom zou Big Tech überhaupt naar politieke macht streven? Ik heb die vraag al een paar keer opgeworpen in mijn stukjes, en laatst was er een lezer, D., die mij met zijn antwoord een stuk verder bracht. Waarom zou Big Tech naar politieke macht streven? ‘Omdat zij dat kunnen,’ schreef D.
     Dat is een heel goed antwoord. De Big Tech-mensen hebben voldoende geld om verkiezingen te sturen en ze beschikken, zoals D. schreef, over ‘een technologie waarmee ze de bevolking in een psychologische knijptang kunnen nemen.’ Hetzelfde werd indertijd beweerd van het ‘Joods financierskapitaal’, maar hun technologie beperkte zich, zelfs in de meest radicale samenzweringstheorie, tot de geschreven pers en de filmindustrie. De manipulatiemogelijkheden vandaag, met de sociale media en met AI, zijn vandaag talrijker en diepgaander.
     Maar dan blijft nog altijd de vraag naar de redenen van de politieke ambitie die Big Tech zou kunnen hebben. Zelf begrijp ik heel goed de economische redenen. Men wil politieke macht verwerven om zijn gang te kunnen gaan, zonder beperkingen of belastingen, en liefst nog mét subsidies. Of men wil politieke macht gebruiken tegen potentiële concurrenten, door staatsbestellingen binnen te rijven voor het eigen bedrijf, of door protectionistische muren op te trekken rond de eigen markt. Er moeten hiervoor wel remedies bestaan, maar in een kapitalistisch systeem zal dat gevaar nooit helemaal weg zijn.
     D. had echter nog een fundamentelere reden waarom Big Tech naar politiek machtsmisbruik zouden streven:

De reden is dezelfde waarom er altijd dictators zijn geweest … Omdat ongebreidelde macht uiteindelijk corrumpteert … Omdat Big Tech-mensen zowat de top van het menselijk kunnen hebben bereikt en nu een messiaanse taak voor zich zien. Geld, meer winst, is iets dat nog weinig motivatie geeft wanneer je het in overvloed kan blijven vergaren … En dan is er de diepere vraag waarom de mens handelt zoals hij handelt. De reden is reeds jaren geleden verklaard door Darwin’s evolutietheorie, die vaak nog niet goed begrepen wordt.

     Ik ben geneigd akkoord te gaan met de Darwinistisch-Faustiaanse verklaring. In het menselijk hart vinden we, naast altruïstische motieven, ook een streven naar dominantie, en dat streven erkent geen grenzen. 
     Tegelijkertijd is de verklaring te algemeen. Er zijn altijd dictators geweest, en in hun streven naar dominantie geleken ze inderdaad op elkaar. Maar in hun bijzondere motivatie waren ze weer erg verschillend. Marius, Sulla, Augustus, Tiberius, Cesare Borgia, Hendrik VIII, Oliver Cromwell, Peter De Grote, Jozef II, Robespierre, Napoleon, Mussolini, Stalin, Franco, Hitler … Ze wilden hervormingen doorvoeren, hervormingen teniet doen, populair zijn, beroemd zijn, gevreesd zijn, wraak uitoefenen, zich beschermen tegen wraak, of gewoon met een andere vrouw trouwen. De ene was trots, een andere afgunstig, nog een andere betweterig, een een laatste dweepziek.
     Het zou geloof ik verkeerd zijn om al die dictators in gelijke mate ‘messiaanse’ motieven toe te dichten, maar ik ga akkoord met D. dat zoiets voor de huidige Big Tech- en groot-geld-mensen misschien de sterkste verleiding vormt. De namen die mij meteen te binnen schieten zijn George Soros, Bill Gates, Charles en David Koch, Elon Musk en Peter Thiel. Ik probeer een lijstje op te stellen welke toekomstvisie de huidige en toekomstige Big Tech-mensen zouden kunnen willen opdringen, tegen de spontane neigingen van grote delen van de bevolking in.

1. Integrale overschakeling op alternatieve energie
2. Geo-engeneering
3. Geboortebeperking in Afrika
4. Verhoogde nataliteit in het Westen
5. Economisch globalisme
6. Economische autarkie
7. Multiculturalisme
8. Nativisme
9. Religieus réveil
10. Secularisme of atheïsme
11. Verovering van de ruimte
12. Transhumanisme, genetische manipulatie, cyborgmensen
13. Afschaffing van privacy
14. Meedogenloze bestrijding van de misdaad
15. Oorlog om grondstoffen of culturele waarden
16. Appeasement
17. Nationalisme
18.  Wereldregering
19. Libertarisme
20. Socialisme

     Die idealen zijn niet allemaal even plausibel, gezien de mindset van Big Tech-mensen, maar geen ervan is in principe onverenigbaar met het streven naar maximale winst. Autarkie zou bijvoorbeeld een keuze kunnen zijn op een ogenblik dat ze de internationale concurrentiestrijd aan het verliezen zijn. En socialisme kan ook, op voorwaarde natuurlijk dat de Big Tech-elite aan het roer staat. Wat deze idealen gemeen hebben, en daar gaat het om, is dat ze niet integraal en op korte termijn gerealiseerd kunnen worden binnen een liberale democratie.

     Ik lig er niet van wakker. Als ik het goed begrepen heb, zijn het niet de Russische oligarchen die oorlog willen, maar messianistische politici als Poetin. En in de VS denk ik dat tech-ondernemers door het ontgoochelende avontuur van Musk wel twee keer zullen nadenken alvorens ze politieke idealen gaan najagen.
     Mocht men echter het risico toch te groot vinden dat Big Tech-bedrijven hun invloed misbruiken om hun messiaanse idealen aan de maatschappij op te leggen, dan zijn er allerlei maatregelen die dat gevaar kunnen verminderen. Het streng reglementeren van de sector, het verplicht opsplitsen van grote bedrijven in kleinere eenheden, het zwaarder belasten van de bedrijfswinsten zodat er geen geld overblijft voor politieke manipulatie. Maar dan moet worden overwogen of de schade die zulke maatregelen veroorzaken niet te groot is vergeleken met de kans dat een van de gevaren werkelijkheid wordt.

* Dit scenario van een superrijke 0,1 procent naast de straatarme rest van de bevolking werd onlangs nog geschetst door Frederik Anseel in De Tijd (14/9)
** Ik ga hier voorbij aan de overweging dat Big Tech een stimulans kan zijn voor consumentisme, wat politieke onverschilligheid aanwakkert, etc.  Zie daarover, zijdelings, mijn stukje hier.