Lachaert, de vrije meningsuiting en het liberalisme

 

* Op televisie hoorde ik Lachaert zeggen dat hij het ‘liberale vuur’ weer wil aanwakkeren. Hij kan beginnen met zijn stuk in De Standaard van 11 januari weer in te trekken. ‘Vrijheid is zoveel meer dan altijd je eigen zin doen.’ Dat is geen liberale maar een conservatieve stelling. Ik heb ze als kind vaak gehoord van schooldirecteurs, subregenten, dorpspastoors en priester-leraren. Die hadden overigens gelijk. Het komt erop aan je vrijheid te gebruiken voor het schone, het ware en het goede. Bach spelen op het orgel en ziekenhuizen bouwen in Gabon. Maar een individu kan, in plaats van zijn dagen door te brengen in een exotisch ziekenhuis, de voorkeur geven aan de exotische discotheek Copacabana. Dan is dat maar zo. De overheid moet zich daar niet mee moeien. De kern van de politieke vrijheid is wel degelijk: burgers die hun eigen zin doen en andere burgers hun eigen zin laten doen (2). Niet iedereen zal dan hoogstaande keuzes maken. Vandaar dat een systeem van vrijheid nooit meer dan ‘two cheers’ verdient.

 

* Ter verdediging van Lachaert zou je kunnen aanbrengen dat hij de kop bij zijn stuk niet zelf heeft gekozen. Ach ja, misschien heeft hij het stuk zelf ook niet helemaal zelf geschreven. Hij schrijft ergens over de ‘Stunde Null van de mensheid.’ Zo spreekt hij in elk geval niet op televisie. Maar het kan natuurlijk dat hij het wél zelf heeft geschreven. En hij heeft de tekst in elk geval goedgekeurd, zodat de zonde hoe dan ook op zijn hoofd terechtkomt.

 

* Lachaert verwijt De Wever dat die laatste te veel de ‘negatieve vrijheid’ naar voren schuift – zoals de vrije meningsuiting – en te weinig de ‘positieve vrijheid’ – zoals het sociale vangnet van de welvaartsstaat. Maar dat is een valse tegenstelling. Over het principe van het sociale vangnet zijn àlle politici het eens, ook De Wever en Lachaert. Alleen willen liberalen het eerder beperkt houden en willen socialisten het liever uitbreiden. Wil Lachaert nu per se bewijzen dat hij minder liberaal is dan De Wever? 

 

* Er bestaat een oud liberaal maxime dat ‘de vrijheid van de een eindigt waar die van de ander begint.’ Lachaert haalt het aan als argument. Maar dat maxime is maar geldig als we over de ‘negatieve’ vrijheid van de ander spreken. Mijn vrijheid om in jouw tuin rond te lopen wordt beperkt door jouw eigendomsrecht. Eigendomsrecht is een ‘negatieve vrijheid’. Maar als je de ‘positieve vrijheid’ gebruikt als begrenzing van de ‘negatieve vrijheid’, kun je elke dictatuur verantwoorden. Dan kan de staat je tuin onteigenen en die voor iedereen openstellen in naam van ieders ‘positieve vrijheid’ om te verpozen in ‘private arbors and new-planted orchards’ – zoals Shakespeare het uitdrukt.

 

* Lachaert lijkt mij iemand die op het voorgaande argument zou antwoorden dat zijn partij helemaal niet van plan is om tuinen te onteigenen. 

 

* De liberale voorzitter citeert de liberale filosoof Isaiah Berlin die waarschuwde voor het gevaar dat de overheid een concrete invulling van de ‘positieve vrijheid’ zou opdringen. Zo’n samenleving zou kunnen afglijden in totalitarisme, beweert Berlin. En wat antwoordt Lachaert: ‘Vandaag stellen we vast dat dat niet het geval is.’ Wat zou de liberale voorzitter bedoelen? Dat Berlin fout zat? Dat het totalitarisme er niet gekomen is, en dat om die reden de overheid wél een concrete invulling van de positieve vrijheid mag opdringen? 

 

* Dat we overigens niet in een totalitair systeem leven is een evidentie. Wij zijn veel vrijer dan in het China van nu, en in het China van nu is men veel vrijer dan in het China van Mao. Er ligt een heel groot gebied tussen de vrijheid aan de ene kant en de totalitaristische tirannie aan de andere kant. Waar we ons precies bevinden in dat gebied, is een apart discussiepunt. En als er afgegleden wordt, is het meestal niet naar de kant van de vrijheid. En al zeker niet als het van de overheid afhangt.

 

* Over het geval Hoeyberghs gooit Lachaert een aantal laakbare zaken op een hoopje: (1) haat, (2) discriminatie, (3) geweld, (4) aanzetten tot haat, (5) aanzetten tot discriminatie, (6) aanzetten tot geweld. Lachaert vindt dat het hele lijstje, van (1) tot 6) verboden dient te worden. Ik vind dat hoogstens (3), en in sommige gevallen (2) en (6) verboden mogen worden. Lachaerts argument is dat het ene leidt tot het andere. ‘Woorden zijn niet onschuldig.’ Mijn argument is dat je op die manier élke meningsuiting kunt verbieden. Als je het een beetje ruim interpreteert zet Lachaert zijn stukje aan tot haat tegen De Wever, en als je het nog ruimer interpreteert zet mijn stukje aan tot haat tegen Lachaert. Ik wil het niet van de interpreterende rechter laten afhangen of Lachaert en ik kunnen worden veroordeeld. En ik wil ook niet in de wet zien vastgelegd wie men wel en niet mag haten: transgenders niet, en nationalisten wel, of omgekeerd.

 

* Lachaert verwijt N-VA twee maten en twee gewichten te hanteren in het debat over vrije meningsuiting, voor de vrije meningsuiting van Hoeyberghs en tegen de vrije meningsuiting van haatzaaiende radicale imams (1). Hij verwijst naar een wetsvoorstel van enige tijd geleden van N-VA tegen moslimextremisme. Ik herinner mij vaag dat wetsvoorstel, dat ik redelijk beangstigend vond. Maar onlangs zag ik De Wever op de televisie bezig over de Hoeyberghszaak. De journalist stelde de terechte vraag of hij ook de vrije meningsuiting zou verdedigen als het om een moslimextremist ging. Het antwoord van De Wever was: ‘Ik hoop van wel’.

 

* Uit de uitval van Lachaert kan ik niet opmaken of hij nu wel of niet akkoord ging met het wetsvoorstel van De Roover. Als hij niet akkoord ging, weegt hij zelf met twee maten en gewichten: vrije meningsuiting voor moslimextremisten maar niet voor Hoeyberghs. 

 

* In zijn geheel genomen schuift Lachaert in zijn argumentatie op van liberaal naar links en socialistisch. Dat wordt drummen. Zou het daardoor zijn dat CD&V-voorzitter Coens met zijn nieuwjaarsboodschap dan maar meteen naar uiterstlinks en communistisch opschuift met zijn uitspraak over ‘het doorgeslagen kapitalisme’ en ‘over de multinationals die megawinsten maken’? 

 

(1) De samenleving is nog op andere beginselen dan vrijheid gegrondvest, maar dat is een andere kwestie.

(2) Ik zeg hier niets over de inhoudelijke verschillen tussen de uitspraken van Hoeyberghs en die van moslimextremisten. Vrije meningsuiting staat juist los van de inhoud van die mening.