Absoluut recht op protestacties?

     DS 31/5 staat een opiniestukje van Kati Verstrepen van de Liga voor de Mensenrechten. Zij vindt dat protestacties een absoluut recht zijn zolang de actievoerders geen geweld gebruiken. Zij geeft als voorbeeld de studenten die het rectoraat bezetten, en de demonstraties voor de Israëlische ambassade in Brussel. Over die laatste actie schrijft ze: ‘Al twee avonden op rij worden het waterkanon, traangas en pepperspray ingezet tegen vreedzame actievoerders. De burgemeester van Ukkel vindt dat nodig omdat de actie niet werd aangevraagd. Qua proportionaliteit kan dat tellen.’
      Wat is het nu? Zijn protestacties een absoluut recht – zoals de vrije meningsuiting – of zijn ze een proportioneel recht, dat wil zeggen onderworpen aan het beginsel van proportionaliteit? Als het een absoluut recht is, dan mag de politie helemaal niet tussenkomen en is de verwijzing naar disproportionele middelen overbodig.
      Zelf vind ik protestacties een proportioneel recht, afhankelijk van voorwaarden. De overheid overweegt of een aangevraagde actie op openbaar terrein al dan niet de publieke orde kan verstoren. Als ze na afweging de actie verbiedt, kan ze de politie inzetten. En dan moet ze daarbij, zoals Verstrepen terecht suggereert, het proportionaliteitsbeginsel in acht nemen. De overheid kan bijvoorbeeld verkiezen dat de politie een oogje in het zeil houdt, in plaats van de demonstranten manu militari te verwijderen of te arresteren.
     Natuurlijk bestaat het gevaar dat de overheid haar recht om demonstraties te verbieden misbruikt. Dan is het aan de onafhankelijke rechter om over de proportionaliteit van zo’n verbod te oordelen. En is het aan de pers om het echte of vermeende misbruik van zo’n verbod in striemende bewoordingen aan te klagen. Daarvoor moet de pers geen voorafgaande toestemming aanvragen, want dat recht – het vrije woord – is absoluut.
     Bij de inschatting van proportionaliteit is de vreedzaamheid van de actievoerders een belangrijke overweging, maar het is niet de enige. Als iemand, ondanks mijn verbod, mijn huis binnendringt, is het best mogelijk dat dat ‘vreedzaam’ gebeurt. Ik ben een laf mannetje, begin niet snel te vechten, en voor zo’n indringer is het dan niet nodig om geweld te gebruiken. Bel ik de politie op, dan zullen die de indringer ook ‘vreedzaam’ verzoeken met hen mee te gaan. Misschien is die indringer geen laf mannetje, verzet hij zich, volgt er getrek en geduw, en vallen er klappen. Dat is dan niet de schuld van de politie, behalve natuurlijk als ze ‘disproportioneel’ te werk is gegaan.
     Ik heb ooit een studentenactie geleid waarbij we het restaurant van de Faculty Club in Leuven bezetten. We hadden het zo geregeld dat we daarvoor geen geweld moesten gebruiken. Twee studenten hadden zich als klanten voorgedaan zodat ze op het gepaste moment van binnenuit de deur konden openhouden voor de actievoerders. Ondanks de vreedzaamheid belde de vice-rector de politie op. Hij had gelijk natuurlijk. We hebben toen enige tijd gekibbeld met de vicerector en de woordvoerder van de politie. Toen de pers eraan kwam, hadden we ons doel bereikt, en zijn we ‘vreedzaam’ vertrokken. Ik schaam mij nu een beetje voor die actie. Maar ik ben blij dat we als studenten de proportionaliteit betracht hadden. De vice-rector en de politie deden hetzelfde. Maar dat er een ‘absoluut recht’ bestond om een restaurant te bezetten, dat zou ik waarschijnlijk zelfs toen niet hebben durven beweren.
      En one last thing. Ondanks mijn hekel aan whataboutery, vraag ik mij af Kati-Verstrepen-van-de-Liga hetzelfde ‘absolute recht op protestacties’ zou inroepen als Schild & Vrienden vreedzaam het rectoraat zou bezetten.