Mijn vader hield wel van een cinefiele film op zijn tijd, vooral als Delphine Seyrig erin meespeelde. India Song (1975) bijvoorbeeld van Marguerite Duras, vond hij ‘best interessant.’ Maar Chantal Ackermans Jeanne Dielman, 23, quai du Commerce, 1080 Bruxelles, van hetzelfde jaar, en óók met Delphine Seyrig, zou hij geloof ik als ‘pseudo-intellectueel’ hebben afgedaan. Daar zit iets in. Het is inderdaad het lot van films als Jeanne Dielman dat ze vooral door ‘intellectuelen’ en uit plichtsbesef worden bekeken. Anderzijds heb je het gevoel dat ze niet zo ‘bedoeld’ zijn. Joyce geloofde ook dat Ulysses geschikte lectuur was voor kelners en taxichauffeurs.
’t Is in elk geval meer een film voor recensenten en grootverbruikers. Wie honderden films per jaar ziet, met telkens weer dezelfde verhaallijnen en plotpoints, wil graag eens iets helemaal anders zien, iets wat niet onmiddellijk vervaagt in het geheugen, en in veel opzichten is Jeanne Dielman inderdaad helemaal anders. Ik denk ook niet dat hij snel in het geheugen vervaagt, maar juist dáár geleidelijk beter wordt.
Wie de film alleen van horen zeggen kent, weet dat het gaat over een huisvrouw die aardappelen schilt. Dat is geen slechte samenvatting, alhoewel Jeanne de aardappelen ook kookt en opdient, en verder koffie zet, porseleinen popjes afstoft, boodschappen doet, op een baby past, de les van haar zoon overhoort, en oudere heren ontvangt die haar na het bezoek een briefje van duizend frank overhandigen.
Maar met dat schillen van de aardappelen is inderdaad iets aan de hand. Het is de midpoint scène. De handeling verloopt volgens hetzelfde obsessieve en systematische patroon als alle andere die eraan voorafgaan, maar er zijn haperingen. Het schillen gaat minder vlot dan het zou moeten. In een ‘normale’ film zou de vrouw nu in een huilbui uitbarsten. Maar zo is Jeanne niet. Het is een gevoelsarme, dysforische, frigide, ongeïnteresseerde vrouw. Aan haar zoon vraagt ze dat hij zou stoppen met lezen als ze aan het eten zijn, maar ze vraagt nooit welk boek hij leest. Ze is permanent depressief in een tijd dat huisartsen niet de gewoonte hadden om antidepressiva voor te schrijven. Jeanne is bang van nieuwe informatie, bang van verandering en bang van emoties – terecht zoals zal blijken.
Verrassend is ondertussen dat de film nooit verveelt, behalve misschien de laatste 7 minuten – en zelfs dan lijkt het of de scène maar 2 minuten duurt. Je blijft de hele film door kijken naar die onverbiddelijke reeks dagelijkse handelingen en die onverbiddelijke reeks vaste beeldkaders. Eén vraag die mij voortdurend bezighield was deze: hoe is de regisseur erin geslaagd om de sfeer van 1975 zo exact op te roepen? Elk detail is juist: de kleerkast, het behangpapier, de haarlak, de postzegelautomaat, de koffiemolen, de suikertang, het opklapbed, de bedsprei. Nu zou je kunnen antwoorden dat die film in 1975 gemaakt is, maar dat is naast de kwestie. De film gaat over 1975 maar hij lijkt onlangs te zijn gemaakt, door een regisseur die 1975 goed kent, en die precies weet wat mensen die 1975 ook gekend hebben in een film over 1975 willen zien. Jeanne Dielman lijkt op een film die thuishoort in een eindejaarslijstje met de beste films van 2023.
Het British Film Institute ging veel verder en riep hem uit tot de beste film aller tijden. Dat is nu ook weer overdreven. Sommige scènes zijn wat stuntelig. Als een jongetje over een marktplein loopt, krijg je de indruk dat hij eerst aan de rand van het beeldkader had staan wachten op een teken van de regisseur. De film bevat een monoloog van Jeanne die haar verleden vertelt, en een monoloog van haar zoon (Jan Decorte) die over zijn ontluikende seksuele interesse vertelt. Ackerman laat haar acteurs die teksten opdreunen. Je begrijpt de keuze om een naturalistische acteertrant, die als stijlbreuk zou overkomen, te vermijden, maar het resultaat is een beetje kinderachtig. Hoe ze de monologen wel had moeten aanpakken, weet ik niet. Ze kon ze niet weglaten, want de inhoud ervan kleurt het hele verhaal.
Je leest over de film ook rare dingen, bijvoorbeeld dat hij vernieuwend of invloedrijk was. Ik zou die vernieuwing of invloed niet meteen kunnen aanduiden. Anders is niet hetzelfde als vernieuwend of invloedrijk. Sommigen beweren verder dat de film ons iets leert over de Situatie van de Vrouw. Dat zou mij verwonderen. Mijn moeder moet in 1975 ongeveer de leeftijd van Jeanne Dielman hebben gehad. Ze gebruikte dezelfde haarlak. Ze heeft ook heel wat aardappelen geschild en gehaktbrood gekneed. Maar haar Situatie zou ik niet willen vergelijken met die van Jeanne.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten