De scheldende professor Vos

     Ik ben ontgoocheld in professor Hendrik Vos. Ik heb hem een keer horen spreken, en ik vond hem een onderhoudende, erudiete links-liberaal met een door geschiedkundige kennis gevoed relativeringsvermogen. Maar sinds ik zijn stukken lees in De Standaard blijft van dat beeld niet veel over. ‘Als Trump zijn land in de prak rijdt,’ schrijft Vos, ‘kunnen we hem dat niet beletten. Maar het verzoek zijn gat te komen likken, mogen we feestelijk negeren.’ (DS, 22/4)

      Natuurlijk mag een professor zich eens laten gaan, aan de ontbijttafel, op café of op de sociale media. Professor Boudewijn Bouckaert doet ook al eens een krasse uitspraak op FB of op x.com waarvan ik schrik. Maar als hij een langer stuk schrijft, zoekt hij de nuance en de redelijke toon op, hoe radicaal zijn standpunt ook is.
      Eigenlijk heeft ook Vos een redelijk standpunt, al ga ik er niet mee akkoord. Hij vindt, geloof ik, dat de Europese landen hun handelsafspraken met de VS alleen via de ‘geëigende kanalen’, de EU-commissie en Ursula von der Leyen, moeten onderhandelen. En als Trump dat niet wil, moeten we hem uit de hoogte behandelen, en niet proberen de brokken te lijmen door Macron en Meloni op hem af te sturen. Ik zou dat wel doen, maar ik doceer geen internationale diplomatie.
     Maar zou Vos zijn standpunt niet eerst eens wat beter uitwerken? En gelooft hij echt dat het maar beter is om als antwoord op de provocaties van Trump de diplomatieke betrekkingen met de VS op te blazen? Vos schrijft:

Waarom wil iedereen toch per se Trump op bezoek krijgen? Hij luistert niet naar wat je vertelt, verkoopt leugens en vunzige praat, trekt bij de begroeting je schouder uit de kom en het verkeer ligt uren in de war … Ik zou J.D. Vance geen visum geven, maar een levenslang inreisverbod wegens opruiende taal, minachting voor de rechtstaat, ontwrichting van de democratie en gebrek aan beleefdheid.

       Men zal zeggen: ‘Dat is columnistentaal en boven het stuk van Vos staat duidelijk vermeld: column.’ Dat is waar, maar ónder het stuk staat Hendrik Vos doceert Europese studies aan de Ugent. Dan hoop je toch dat zo iemand ándere columns schrijft. Ondertussen kunnen we alleen blij zijn dat Vos over de Belgische en Europese diplomatie niets te zeggen heeft en dat hij er alleen maar les over geeft.

*

     Maar ik wil de plagerij even achterwege laten. Vos gaf geen goede argumenten op waarom afzonderlijke Europese staatshoofden geen persoonlijke contacten meer zouden onderhouden met Trump. Maar ik heb ook zelf geen argumenten gegeven waarom ze dat wél zouden moeten doen. 
     Wat zouden deze argumenten de part et d'autre dan wél kunnen zijn? Ik probeer ze hieronder samen te vatten en vertrek daarbij van de stelling van Vos, die ik onderschrijf: ‘Natuurlijk zijn de Verenigde Staten voor de Europese Unie een belangrijke partner.’
     Eén argument van Vos kun je met enige moeite uit de tekst halen: de Europese leiders moeten blijk geven van eergevoel en zelfrespect. Misschien moeten ze Trumps herhaaldelijke beledigingen niet beantwoorden met een uitdaging tot een duel bij dageraad, maar een waardige afstand is het minste wat ze kunnen doen. Dan is tenminste de eer gered. Dat argument kan zelfs een pragmatische draai krijgen: in werkelijkheid heeft Trump alleen minachting voor vleiers. Door onszelf niet te verlagen, zullen we uiteindelijk zijn respect afdwingen. Wat dat laatste betreft zou ik zeggen: fat chance.
     Een ander mogelijk argument is subtieler. De eenheid binnen de EU is wankel. Trump zou graag de verschillende lidstaten uit elkaar spelen door contacten met de afzonderlijke staatshoofden. Een manier om de Europese solidariteit te verstevigen is door allemaal samen af te spreken om dat ‘spel niet mee te spelen.’ Zelf zou ik zo’n houding nogal krampachtig vinden omdat ze de kwestie van het verdeelde Europa niet oplost. Mocht in Europa wel meer eensgezindheid zijn, dan zou het geen kwaad kunnen dat staatshoofden naar Washington trokken om dat eensgezinde standpunt te verdedigen.
      Maar erger dan de krampachtigheid van zo’n houding is onmogelijkheid om ze in de praktijk te brengen. Die Europese regeringsleiders gáán naar Washington, en ze zullen dat blijven doen ondanks columns in De Standaard die het tegenovergestelde aanbevelen. Het is dan elementaire realpolitiek om daar zo goed en zo kwaad als het kan mee om te gaan. Als Von der Leyen geen verbod kan opleggen aan Meloni om met Trump te gaan praten, dan kan ze beter samen mét Meloni dat gesprek voorbereiden.

     En wat zijn van mijn kant de argumenten om alle mogelijke diplomatieke kanalen met de VS wél open te houden, desnoods mét vleierij? Er is vooreerst de diplomatieke stelregel dat praten altijd beter is dan niet praten. Er is ten tweede de langtermijnvisie dat we best geen breuken faciliteren, zeker op vlak van militaire samenwerking, die met een volgende Amerikaanse administratie moeilijk kunnen worden hersteld.
      En er is ten derde de onberekenbaarheid van Trump, waar de experts het over eens zijn. Waar ze het niet over eens zijn is wat er zich achter die onberekenbaarheid schuilhoudt. Heeft Trump een onwrikbaar masterplan dat hij camoufleert met rookgordijnen, blufpoker, schijnbewegingen, intimidatie, scheldpartijen en beloften? In dat geval zal de diplomatieke strategie van de Europese landen niet veel verschil maken voor het eindresultaat. 
     Of is Trump een zakenman met enkele naïeve ideeën over de nationale en internationale politiek, iemand die zijn beleid afstemt op wat hij het laatst gehoord heeft van een vleier in de buurt? In het laatste geval heb ik er geen bezwaar tegen dat zich bij die vleiers ook enkele Europese staatshoofden bevinden, op voorwaarde dat ze zelf wél over een masterplan beschikken waar principes en compromissen zich in evenwicht houden.