De paus en de 'armen en verdrukten'

Koppig en onvoorspelbaar
      Ik zette gisteren – Pasen –  de radio aan en de eerste zin die ik hoorde was: ‘De man is koppig en onvoorspelbaar.’ Ik dacht dat het over Trump ging, maar het ging over Paus Franciscus (1936-2025)*. 

De mensenrechten
     ‘Franciscus koos radicaal voor de mensenrechten,’ schrijft De Standaard. In ons eigen land hebben we professor Elchardus die pleit tegen het ‘mensenrechtenfundamentalisme.’ Wie heeft er gelijk? Hebben we hier te maken met het verschil tussen moraalpolitiek en realpolitiek? Met het verschil tussen het evangelie en het militair reglement, zoals Julien Benda het uitdrukte. Benda is voor een radicale scheiding tussen moraal en politiek. De moralisten moeten aan moraal doen en de politici moeten aan politiek doen, en zich van elkaar niets aantrekken.
     Ik schrik terug voor Benda’s radicalisme, maar ik zie er wel de verdienste van. Er is niets mis met een paus die in 1935 oproept tot pacifisme en ontwapening, maar Engelse politici deden er beter aan om die oproep te negeren. Er is niets mis met een paus die de morele argumenten inroept voor een open grenzen-beleid, maar vandaag zitten we opgescheept met een Conventie van Genève die is afgesproken in een ander tijdperk en in een Europa waar massa-migratie uit het Zuiden nog niet bestond.

De armen en verdrukten
     Ook op de radio gisteren hoorde ik een priester vertellen dat het Evangelie oproept om ‘voorrang te geven aan armen en verdrukten.’ Die oproep tot ‘voorrang’ vind ik wat raar. Het is alsof bij het zinken van een schip niet alleen de vrouwen en kinderen, maar ook de ‘armen en verdrukten’ het eerst tot de reddingsbootjes moeten worden toegelaten. Maar mijn vergelijking verheldert boodschap van Franciscus niet. Ik geef een te krappe definitie aan het woord ‘voorrang’. John Rawls heeft een systeem bedacht waarin ‘voorrang geven aan de armen’ het uitgangspunt is van een rechtvaardige maatschappij. Dat is een knap staaltje van politieke filosofie, al voel ikzelf meer voor de weerlegging ervan door Nozick.
     Wat mij meer stoort is het automatisch bij elkaar plaatsen van ‘arm’ en ‘verdrukt’. Uitkeringstrekkers bijvoorbeeld zijn meestal arm. Maar is die armoede ook een gevolg van ‘verdrukking’ of van, wat je ook vaak hoort, ‘uitbuiting.’ Wie dat zou willen beweren, en beargumenteren, die moet wel een heel lange ideologische omweg maken.
      Maar er zijn andere ‘armen’ die je met een veel kortere omweg bij de ‘verdrukten’ kunt onderbrengen. Paus Franciscus was erg begaan met het lot van illegale immigranten. Hij gebruikte het woord niet, maar hij was eigenlijk een prediker van ‘open grenzen’. Mensen uit de arme landen die wilden verhuizen omdat ze in een ander land rijk wilden worden**, mochten van hem niet aan de grens worden tegengehouden, of uit dat land worden gezet, alleen omdat ze niet onder de criteria van ‘asiel’ vielen.
      Aangezien die mensen met dwang worden tegengehouden of met dwang het land worden uitgezet, zou je in dat geval wel van ‘verdrukking’ kunnen spreken. Een kleine omweg langs het concept van onvoorwaardelijke naastenliefde volstaat om tot die conclusie te komen. Alleen kun je je afvragen of zulke zaken niet in de eerste plaats aan Caesar toekomen. Redde Caesari quae sunt Caesaris. Het is goed dat de kerk, onafhankelijk van de staat en de politiek, opkomt tegen verdrukking. Maar alles wat tegen onvoorwaardelijke naastenliefde ingaat bij ‘verdrukking’ rekenen gaat wat ver. 

* Over de Paus en de klimaatopwarming, zie mijn stukje hier. Over zijn standpunt over abortus, zie mijn stukje hier.

** Volgens sommige economen werkt die verrijking ook echt. Iemand die vanuit een Derde Wereld-land naar de VS of Europa immigreert ziet zijn inkomen met gemiddeld 400 % stijgen.