Sommige mensen gaan zorgeloos door het leven tot hun vader ziek wordt, hun moeder een chirurgische operatie moet ondergaan, of hun buurman omkomt in een verkeersongeluk. Misschien kunnen ze van opwinding niet slapen als hun dochter gaat trouwen, of als hun zoon een belangrijk examen moet afleggen. Rampen of gelukkige gebeurtenissen moeten zich in hun onmiddellijke omgeving afspelen voor ze zich erdoor gegrepen voelen. Als ze op het Nieuws vernemen dat de paus overleden is of dat er zich in Indië een treinramp heeft voorgedaan, schudden ze medelijdend het hoofd, maar die nacht slapen ze de slaap der onschuldigen, of misschien zelfs die van de onverschilligen, dat wil zeggen van degenen die wegkijken.
Nochtans zijn er veel redenen om om niet zorgeloos te slapen. Het klimaat wordt warmer dan waar de mensheid haar levenstijl, verwachtingen en geografische spreiding op heeft afgestemd. In West-Europa is er een grote migratiestroom die socio-culturele samenhang, en daarmee ook de liberale tradities en de economische productiviteit bedreigt. Op wereldvlak maakt vrijhandel plaats voor welvaartsbedreigend protectionisme en wordt het globalisme ingeruild voor een politiek van politiek-militaire machtsblokken. Het is vandaag niet meer zeker dat we nog een hele generatie zonder oorlog zullen meemaken of dat de terugdringing van de wereldarmoede verder gaat aan het ritme van de laatste 50 jaar.
Dat zijn ernstige zaken. En daar komen nog enkele zaken bij die misschien wat minder ernstig zijn, maar waarover sommigen van ons zich nog méér over opwinden: woke, rechtspopulisme, terrorisme, verraad aan de verlichting, hervorming van pensioenen en werkloosheidsuitkeringen, strenger beleid tegen illegalen, kranten die een andere mening uitdragen dan de onze. Sommigen van ons hebben de covid-maatregelen en -desinformatie nog niet verteerd zijn. Of we winden ons op over een lokale oorlog die weliswaar veraf ligt, maar waar we een duidelijke schurk herkennen: Netanyahu of een baardige Hamas-commandant in Gaza, dan wel Poetin of Guy Verhofstadt in Oekraïne. Het is makkelijker om je op te winden over een schurk dan over een natuurramp.
Al dan niet wegkijken van het wereldleed is geloof ik in de eerste plaats een kwestie van karakter. Ik behoor veeleer tot de wegkijkers. Toen ik voor de eerste keer van het sereniteitsgebed hoorde, dat ook bij de Anonieme Alcoholisten gebruikt wordt, dacht ik meteen dat dat iets voor mij was. ‘Schenk me de kalmte om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen, de moed om te veranderen wat ik wel kan veranderen en de wijsheid om het verschil hiertussen te zien.’ Ik wist ook meteen dat kalmte meer binnen mijn bereik lag dan moed en wijsheid.
Er zijn overigens trucjes om je gelijkmoedigheid nog verder te ontwikkelen. Een liberale opvatting helpt want dan ben je geneigd om andere opvattingen en levenswijzen te tolereren. Een filosofie van feilbaarheid helpt om te beseffen dat je het zelf ook fout kunt voorhebben. Een conservatieve wereldvisie helpt want dan sta je sceptischer tegen de voorspellingen, alomvattende analyses en eenvoudige oplossingen. En als ik over die kwesties léés, geef ik de voorkeur aan stukken met cijfers, analyses, een voorstellen tot oplossing. Levendige reportages die het leed voelbaar maken sla ik over.
Als we ons opwinden is dat meestal niet om het probleem zelf, maar omdat andere mensen dat probleem niet willen zien zoals wijzelf, en onze eenvoudige oplossing voor dat probleem niet willen aanvaarden. Meer nog dan het sereniteitsgebeid van Niebuhr geeft de wijsheid van Epictetus mij indertijd midscheeps geraakt. ‘De mensen worden niet verontrust door de dingen maar door wat zij en anderen over de dingen denken.’ Het is een van de vijf oud-Griekse zinnetjes die ik ken. Ταράσσει τους ανθρωπους ου τα πραγματα αλλα τα περί των πραγματων δογματα. [Tarassei toes anthroopoes oe ta pragmata alla ta peri toon pragmata dogmata].
Geen opmerkingen:
Een reactie posten